Nederland ontdekt nu wat andere landen ook is overkomen: onderhandelen moet in een hoger tempo. België kon het zich veroorloven om eindeloos te formeren, totdat de duimschroeven van beurs en Brussel er op gingen. Eerder was de druk er al bij Berlusconi op gegooid en werd Papandreou tot de orde geroepen toen hij een referendum wilde uitschrijven. Waarom meent men zich in Nederland dan nog een onderhandeling van 3 weken te kunnen permitteren, laat staan nog een paar weken meer?
Eerder schreef ik dat de 3 weken termijn net zo scherp moest worden gezien als de 3% norm. Vlak daarvoor was Wilders gezegd dat er op meer weken moest worden gerekend. Daar is nooit tegengas opgegeven, integendeel. Er is door de Rijksvoorlichtingsdienst zelfs ontkend dat de 3 weken ooit als harde termijn zijn bedoeld. Maar waarom het dan aankondigen? Toen uiteindelijk de CPB-cijfers kwamen en deze de ernst van de situatie lieten zien, was de eerste reactie om toch vooral onder de 3% norm uit te komen. Dat gebeurde weliswaar niet bij monde van de onderhandelaars, maar als een partij als VNO-NCW daar openlijk voor pleit, is het duidelijk dat dit een echo bij in ieder geval sommige onderhandelaars zal hebben. Met andere woorden; bij deze onderhandelingen is tevoren niets aan de achterkant afgegrendeld, noch de termijn, noch het kader.
Bij partijen die nieuw voor elkaar zijn is een open onderhandelingsproces wellicht te billijken. Maar toch niet in een situatie als deze? De partijen hebben elkaar eerder weten te vinden, de personen kennen elkaar goed. Een aantal randvoorwaarden, zoals de 3%, hadden te voren wel degelijk als kader kunnen worden meegegeven. Zo moeilijk is het nu ook weer niet om tevoren een inschatting van de effecten van het afwijken van deze norm te maken. Toch heeft de enige poging om verwachtingen te managen in feite bestaan uit een keuze voor het Catshuis als locatie en een keuze voor radiostilte. De eerste keuze is al met telelenzen doorbroken, de tweede wordt moeilijker te handhaven naar mate de tijd vordert.
Hoe is de voorbereiding eigenlijk gegaan? Waarom heeft Rutte niet tevoren en publiekelijk een paar lijnen geformuleerd? Het zal ingegeven zijn door de inhoudelijke uitgangsposities. Nu staan die ook wel heel erg tegenover elkaar. Vooraf werd er wel ruw via twitter voor de boeg geschoten. De prijs voor die twitterbotheid is hoog. De dichte mond van de premier bij de Polenwebsite, het wel open doen van die mond bij de publicatie van een VVD-senator - de premier zal het gevoel hebben gehad dat hij geen kant op kon. Dat maakt het logisch om zo dicht mogelijk bij de traditionele Nederlandse onderhandelingsmethoden te blijven, waarbij vooral de tijd en een goede ondersteuning het werk moeten doen.
Toch blijkt angst weer een slechte raadgever. De druk van buiten en de persoonlijkheid en positie van Wilders lijken een snel akkoord onmogelijk te maken. Het was half ludiek bedoeld toen ik schreef dat de termijn van 3 weken net zo hard was als de 3% norm. Een milde provocatie. Ik krijg meer gelijk dan ik wilde of voorzag. Ook als het gerucht klopt dat het deze week nog tot een akkoord komt, voorspel ik dat er veel spijt zal zijn over het proces - en dat vooral bij de regeringspartijen, die zich eerder gedwongen zullen voelen zich ‘verantwoordelijk’ op te stellen.
Wat nu gebeurd is geen incident. De crisis zal langer duren in Europa. Als ons imago van degelijk land gaat sneuvelen en de innige relatie met Duitsland doorbroken wordt, zal dat een permanente druk geven op het politiek proces. Vergeet niet: elk procentpunt extra rente is al snel honderden miljoenen aan extra bezuinigingen. Die druk zal er zeker zijn als we nu niet tot een akkoord komen en een herschikking of nieuwe verkiezingen nodig blijken te zijn. Maar ook bij volgende kabinetsformaties gaat dit spelen. De onderhandelingstermijnen zullen aanmerkelijk korter moeten worden.
Wat gaat dit betekenen? Nogal wat. Stel dat we van een verkorte termijn uitgaan, zeg een maand, wat eigenlijk het maximale lijkt voor wat een normaal onderhandelingsproces kan hebben en wat Brussel en de beurs kunnen hebben. Wat mag er dan worden verwacht?
- zowel minderheidskabinetten als brede coalities zullen vaker gaan voorkomen
- er komt een ander type informateur: meer 'take it or leave it': voor jouw partij een ander
- minder de houding van het 'gevraagde meisje' voor de kleinere partijen
- meer anticiperen op onderhandelingen voorafgaand aan verkiezingen. Het kan zelfs helpen bij een fusieproces tussen partijen
- de Koningin wordt gevraagd maar zelf het nieuwe kabinet vast te stellen. De partijen komen er niet op tijd uit
Dit laatste punt nog even om uiting aan mijn irritatie te geven over het feit dat een parlementaire meerderheid juist nu de enige neutrale persoon uit het onderhandelingsproces weg wil halen. Hoe dan ook, een verstrakking van onderhandelingstermijnen zal het politieke landschap verder doen veranderen. Hou maar rekening met een onrustige rit!
Peter Noordhoek
