En weer is er een splinterpartij bij in de Tweede Kamer; de 15e. Maar er is meer aan de hand. Deze afsplitsing heeft het potentieel een blijvertje te kunnen zijn. Het zou zelfs de start van een eerste nieuwe zuil kunnen zijn. Of is dat overdreven? Daar lijkt het wel op, maar het loont om eens goed naar de nieuwe verschijnsel te kijken, met Arend Lijphart's boek over verzuiling en pacificatie bij de hand.
Met de afsplitsing van de PvdA door Tunahan Kuzu en Selçuk Öztürk is volgens mij het record uit de jaren zestig gebroken van 14 partijen in de Kamer. Nog één erbij, zal de verzuchting zijn. Toch is – of kan – deze afsplitsing van een andere orde zijn. Recent is via een resolutie van het CDA Zuid-Holland gepleit voor een verhoging van de kiesdrempel met 2 zetels. Het mag duidelijk zijn dat deze resolutie in directe zin niets aan de nieuwe afsplitsing zou kunnen doen. De drempel van 2 wordt direct genomen. Ook een mogelijke maatregel om afsplitsingen te voorkomen door alleen personen die op basis van voorkeurstemmen direct zijn gekozen het recht te geven door te gaan, zou er in dit geval niet toe hoeven leiden dat ze hun zetel opgeven. Kuzu heeft 23.000 stemmen binnengehaald, Öztürk heeft er 9.800. Dan hoor je wat mij betreft hoe dan ook je zetel te kunnen houden. Als ik het goed heb is dit de enige afsplitsing uit deze parlementaire periode die werkelijk op eigen kracht door zou kunnen gaan; De Hond schat het directe potentieel op 1-2 zetels. En er is meer.
In een prima analyse laat Lucas Benschop in Nu.nl dit weekend becijferd dat de kandidaten met een Turkse achtergrond in 2012 in totaal 85.000 stemmen wisten te verzamelen. De PvdA zou 77% van de ‘Turkse’ stem zien weglopen bij een volgende verkiezing. Beide heren hebben direct kenbaar gemaakt dat ze zich tot een breder electoraat willen richten dan alleen de Turkse achterban. Zou het hun lukken om zich tot een bredere (migranten) partij te ontwikkelen, dan zouden over – over de duim – al gauw een potentieel van 5 - 8 zetels hebben. Voor het eerst in lange tijd een nieuwe zuil? Ik zal niet de enige zijn die al een tijdje aan het wachten is op het moment dat een zich emanciperende minderheid zich op een aparte politieke vertegenwoordiging richt. Het heeft in zekere zin al langer geduurd dan logisch is. Toch betwijfel ik of dit wel het moment wordt. Om dat te onderbouwen, eerst iets over mijn eigen ervaringen met vertegenwoordigingen van allochtone minderheden in de politieke arena en dan iets over het verschijnsel verzuiling.
Er wordt mij veel te verbaasd gedaan over het verschijnsel dat een kandidaat met Turkse achtergrond met een eigen nationalistische agenda de Nederlandse politiek in gaat. In de jaren negentig heb ik als trainer / bemiddelaar al twee trajecten gedaan waarin een fractie helemaal opnieuw moest worden ingebouwd na infiltratie door grijze wolven. ‘Infiltratie’ is het ook het enige woord dat er bij past en dat moet je een harde streep trekken. Tegelijk heb ik ook mee mogen maken dat een steeds groter aantal allochtonen vanuit zeer legitieme en eervolle overwegingen koos voor een politiek partij, zoals in mijn geval voor het CDA. De Turkse gemeenschap is ook echt een gemeenschap en het heeft mij nooit verbaasd dat vanuit deze groep mensen kwamen die ook een goed besef hadden van de waarde van gemeenschapsdenken en hoe je je daarin opstelt – ik heb vaak gehoopt en gewenst dat dit ook iets zou zijn dat bijvoorbeeld de Marokkaanse ‘gemeenschap’ meer zou kenmerken. Hoe dan ook, ik heb van harte meegewerkt en ook getrokken aan initiatieven om meer allochtone vertegenwoordigers op hog(re) plaatsen op de lijst te krijgen. Uiteindelijk is het toch een proces van vallen en opstaan gebleken en zijn er te weinig kandidaten echt doorgebroken. In de PvdA is het potentieel altijd vele malen hoger geweest, maar of de lessen zijn geleerd? De vraag stellen is hem beantwoorden.
De dominante Nederlandse ideologie is nog altijd door en door individualistisch. Hoe vaak er ook over de participatiesamenleving wordt gesproken, het begint en eindt met ieders eigen keuzevrijheid. Ook ik ben een kind van mijn tijd en voel me daar niet slecht bij. Maar het is wel wat het is: een ideologie, geen van bovenaf opgelegde natuurlijke ordening. Als wij in Nederland niet zuinig zijn op onze over het algemeen goede onderlinge verhoudingen, dan kan er iets breken waardoor alles wat we hebben opgebouwd aan gezamenlijk ondernemen onderuit kan gaan. De man die de term ‘zuil’ als geen ander geduid heeft, Arend Lijphart, besefte dat als geen ander. De titel van het boek waarmee hij in 1968 beroemd werd drukt dat ook uit: ‘Verzuiling, pacificatie en kentering in de Nederlandse politiek’. Ik heb in 1978 les van hem gehad en wat me is bijgebleven, is dat hij eigenlijk niet zo erg geïnteresseerd was in het idee van zuilvorming als zodanig. Het vinden van een identiteit in eigen groep is van alle tijden, zo betoogde hij en daar hoort ook een vorm van institutionalisering bij. Zijn belangstelling ging vooral uit naar de manier waarop dat onder bepaalde condities kon leiden tot wat hij ‘pacificatie-politiek’ noemde. Een sterke verdeeldheid (verzuiling) zou volgens de theorie tot politieke onstabiliteit moeten leiden. Dat gevaar wordt echter afgewend door een ‘overkoepelende samenwerking tussen de leiders van de verzuilde bevolkingsgroepen’. Politieke samenwerking door elites, in combinatie met passiviteit aan de basis, zorgt zo voor een beheerste en beheersbare ontwikkeling. In alle nuchterheid: in mijn optiek staan we nog niet aan het begin van een dergelijke ontwikkeling, nog los van de vraag of die ontwikkeling terug in de tijd mogelijk en gewenst zou zijn.
Gesteld dat het tweetal nu inderdaad de voet tussen de deur krijgt en zich ontwikkeld tot een aparte partij die zich wil opstellen als een zuil, dan hoeven ook de gemeenschapsdenkers als ik hier niet blij mee te zijn. Alles wat het nu doet is, ook in termen van Lijphart, bijdragen aan de verdeeldheid. Mijn stelling is eigenlijk dat partijvorming als van het tweetal niet zal bijdragen aan een herordening, maar vooral zal bijdragen aan een verdere versplintering van het politieke landschap. Los van het feit dat ik nog geen Kuyperiaanse donderslagen heb gehoord die doen vermoeden dat zich hier echt de charismatische leiders van een verwaarloosde bevolkingsgroep aandienen, zal de verdeeldheid in eigen Turkse huis er alleen maar groter door worden. Of andere minderheden zich door het tweetal aangesproken zal voelen is ook maar de vraag. Om het maar hard te stellen: wil Rabat zich onder Ankara schikken? Een echte brede allochtone volkspartij is paradoxaal genoeg alleen maar mogelijk als juist een keuze wordt gemaakt voor het benadrukken van de Nederlandse identiteit.
Ik heb er dus weinig fiducie in. De echte opgave blijft bij de grote Nederlandse partijen liggen om een goede plek voor vertegenwoordigers uit de groepen te krijgen. Veruit het meest interessante voorbeeld hiervan zie ik nu binnen mijn eigen partij en dan vooral de afdeling Den Haag ontstaan. Zij hebben er bij de afgelopen raadsverkiezingen voor gekozen om werkelijk zoveel mogelijk verschillende gemeenschappen bij de partij te betrekken – startend op het niveau van wijk en vereniging – en zo de lijst op te bouwen. Een meer diverse lijst heb ik nog nooit gezien, en tegelijk heel herkenbaar CDA. Zo moet het, denk ik dan maar. En ondertussen moeten spelregels worden gehandhaafd en zijn screenings gewoon nodig. Is dat oneerlijk tegenover degenen die te goeder trouwe zijn en zien dat voor hen andere maatstaven gelden dan voor het ‘gewone’ autochtone lid? Ja, hier lijden de goeden onder de zwakken en ik zie nog even niet hoe dat in de praktijk anders kan. Maar er is een andere kant en ik hoop dat die in mijn partij en andere grote partijen ook wordt gezien.
Toen wij dat dramatische congres in Arnhem hadden over het wel of niet deelnemen van het CDA aan een gedoogcoalitie met de PVV, waren het niet in het minst onze leden van allochtone achtergrond die het voortouw namen in de discussie. Meest als tegenstander, maar niet iedereen. Het was niet altijd even handig of mooi verwoord hoe dat gebeurde, maar ik werd wel enorm geraakt door de overtuiging waarmee zij toen het woord voerden. Ze legden hun ziel en zaligheid er in, op een hele mooie manier. Ik zal nooit vergeten hoe bijvoorbeeld Goscun Coruz toen het woord voerde en voor het volle publiek een hele principiële stelling innam. In alle opzichten voorbeeldig. Dat hebben we nodig, in de eigen partij en daarbuiten.
Van splinters bouw je geen schip. Zuilen worden opgebouwd door blijvers.
Peter Noordhoek
