Velen van ons voelen zich ‘bezoedeld’ door de kandidatuur van Trump. Hij staat voor het slechtste in de politiek. Er is onbegrip over hoe het zo ver heeft kunnen komen en tegelijk zorg dat het ook bij ons aan het gebeuren is: de blanke boze man in opstand tegen de politiek-correcte elite. Voor hen die nog in de ontkenningsfase zijn: de beschaving komt niet direct terug na kandidaat Trump.

Olifant in de porseleinkast

Maar die man, die Trump gaat toch niet winnen? Waarschijnlijk niet, nee. Toch zal hij ook na de verkiezingen als de spreekwoordelijke Republikeinse olifant in de politieke porseleinkast staan, een bewijs van hoever je met onfatsoen kan komen. In deze blog bespreek ik de vraag in hoeverre we nog ‘terug na Trump’ kunnen gaan, terug naar een minder in woede ontstoken debat. Ik denk dat dit kan, maar de kansen zijn klein. Trump is een verschijnsel dat zich vaker in de Amerikaanse geschiedenis heeft voorgedaan en is in zekere zin niets meer of minder dan de donkere schaduw van de ‘high minded presidency’ van Barack Obama. Het zou zich dus op korte termijn kunnen oplossen. Het kan echter ook nog jaren of meer dan een decennium duren. Daarom is het wel goed Trump als onderdeel te zien van een beschavingsoorlog die gevoerd moet worden. En nergens wordt die oorlog heftiger gevoerd dan binnen de Republikeinse partij zelf. Het is in ieder geval net zo interessant om bij de toekomst van die partij stil te staan dan bij die van de democratische – en niet alleen omdat die laatste als winnaar uit de strijd zal komen.

De democraten als winnende verliezer

Mijn analyse is dat de Democratische partij uit deze verkiezingen tevoorschijn gaat komen als winnende verliezer, of verliezende winnaar, bepaald zelf maar.

Het start bij Hillary. Zij wordt wat Johnson was ten opzichte van Kennedy; tactisch beter, effectiever in de relatie met congres en senaat dan de voorganger, maar communicatief een loser.
Maar het probleem gaat dieper. Wie, zoals ik, real time mee kon kijken met het democratische congres, zal het geval van irritatie herkennen: wanneer zien we nou eens een ‘gewone’ kiezer? Het was één grote parade van speciale doelgroepen, bij elkaar gehouden door het bijzonder retorische talent van de Obama’s. Het was geen echte grote emancipatiebeweging, zoals in de jaren zestig, zelfs niet als het om de positie van de vrouw ging. Het waren allemaal verschillende emancipatiestrijdjes, vechtend om de aandacht. Zonder verbindend thema of verbindende persoon gaat dat uit elkaar spatjes. De migratiekaart ligt aan de andere kant, ‘global warming’ is nog geen kiezerstrekker. Nee, ik zou niet graag de democratische kandidaat willen zijn tegen een meer competente republikeinse kandidaat. En ik zou nog niet zo zeker zijn van ‘de ondergang van de republikeinse partij’. Tijd om daar naar te gaan kijken.

Een herkenbare blik

Het zijn de hete dagen van juli, de plaats een club aan Pennsylvania Avenue, Op een steenworp afstand van het Witte Huis. Daar komt een delegatie bij elkaar van politici en academici uit Europa en Amerika. De sfeer is prettig en gespannen tegelijk, want die avond maken we kennis met een delegatie uit het Trump kamp om over internationale politiek te praten. Het waren drie heren met het soort arrogantie dat ze van Trump lijken te hebben afgekeken. ‘Smug’, zeggen de Amerikanen dan (en fysiek lelijk zoals populistische mannen doorgaans zijn, dacht ik erbij, maar dat mag ik natuurlijk niet hardop schrijven). Maar wat me van de avond vooral bij staat, is de blik in de ogen van een paar Republikeinse vrienden die opeens geacht worden Trump te steunen, terwijl hij voor alles staat wat ze verachten. Ik herkende die blik. Het deed mij aan Arnhem denken, toen we ons als CDA verscheurden over regeringsdeelname met de PVV. Dit kwam zo mogelijk nog dichterbij.

Groepswerk

Het CDA is nog niet terug van weggeweest, al is het wel op de goede weg. De partij is mede slachtoffer van de versnippering van het politieke centrum. Degenen die rond Arnhem de partij verlaten hebben, bevinden zich nu bij partijen als Groen Links en de Christen Unie en worden niet zoals in de VS gedwongen om het onderling uit te knokken. De breuklijnen in de republikeinse partij zijn zowel scherp als diep. Meer dan bij de democratische partij komt het neer op een tweedeling: aan de ene kant de ‘angry white male’, gevoed door zowel een libertaire als een zwaar christelijk-conservatieve stroming, tot voor kort samenkomend in de Tea Party beweging, nu waarschijnlijk omgedoopt tot Trumpism. Aan de andere kant een veel minder scherp gedefinieerde, maar uiteindelijk grotere groep van mensen uit de conservatieve middenklasse. Deze groep zal in mijn ogen snel seculariseren en open staan voor kandidaten die de zorg voor migratie weten te koppelen aan een meer modern vooruitgangsgeloof. Het is mijn stelling, dat bij de juiste kandidaat voor de tweede groep de republikeinse partij er snel weer zal staan – mogelijk al bij de volgende verkiezing.

Een zware dreiging

Maar met de ogen van die verslagen republikeinse vrienden in mijn achterhoofd, denk ik dat een tactisch-technische analyse niet genoeg is. Terug gaan naar de tijd voor Trump is voorlopig geen optie. Dat heeft deels te maken met mijn overtuiging dat de media verslaafd zijn geraakt aan het mediaspektakel dat een kandidaat als Trump met zich meebrengt. Zit die er de volgende keer niet tussen, dat gaan ze die wel vinden – of Trump zijn volgende kans gunnen.

Voor een ander deel heeft het te maken met mijn vrees dat het presidentschap van Hillary Clinton gekenmerkt zal worden door extreem veel geweld – ook in dat opzicht vergelijkbaar met de periode Johnson. Dat zal zeker raciaal van achtergrond zijn, maar ik vrees ook voor radicalisering van de Bernie Sanders aanhangers, plus – en daar ben ik niet de enige in – het vermoeden dat Clinton op ideologische gronden minder avers is van een oorlog overzee dan Obama is gebleken te zijn. Wat zal dan de reactie van de ‘zwijgende meerderheid’ zijn. Een nieuwe Nixon?

Waardengedreven politiek

Geschiedenis herhaalt zichzelf, maar nooit op dezelfde manier. De zwijgende minderheid van nu is in ieder geval heel wat beter geïnformeerd dan in de tijd van Nixon. Ergens moeten lessen geleerd zijn. Waar ik op hoop is dat die lessen ergens in en rond een nieuw republikeinse establishment worden geleerd. De sleutel voor mij is de vraag hoe groot de kans is dat een ‘waardengedreven’ politiek kans maakt; een soort christen-democratische beweging dus (en net zo seculier). Elke gecertificeerde cynicus zal zeggen: geen. Ik weet het nog zo net niet. De grap is ook dat overal waar we populisten omhoog zien komen, er tegelijk ook een politieke correctie te zien valt. Het mooiste bewijs is daarvan dat we binnenkort naast Merkel ook Clinton en May als premier mogen verwelkomen. Voor de macht betekent dat zekermeer dan de opkomst van de überhaantjes als Trump, Farage en Wilders en zelfs meer dan de opkomst van een Putin en Erdogan.

Het punt is wel dat die hoop zich lastig laat onderbouwen langs tactisch-electorale lijnen, al was het maar omdat op het moment van schrijven nog niet duidelijk is met hoeveel Trump verliest (let wel: er was een moment dat ik dacht dat hij zou winnen. Niet meer). Ik denk dat we daarvoor goed moeten begrijpen in wat voor soort technologische revolutie we nu terechtkomen. Dat en een goed gevoel voor ideologie, filosofie en religie komen nu van pas. Laat dat even mooi uitkomen.

De tegenstelling met Trump

Hieronder een schema waarvan ik de achtergrond nog even voor me hou. Voor mij is het – uitvergroot – de tegenstelling tussen het Trumpiaanse blok in de republikeinse partij en het deel waarvan ik vermoed dat ze alles willen behalve een herhaling van Trump. Omdat ze in achtergrond fors kunnen verschllen, moeten ze elkaar op een soort waardenagenda weten te vinden. Een agenda die vermoedelijk samenvalt met wat al aan de gang is door technologische ontwikkelingen waarin instituten een voor een instorten. De democraten hebben die structuren hard nodig om hun emancipatieagenda mee te realiseren, de republikeinen hoeven daar minder last van te hebben. Wellicht lijkt wat dan resteert het nodige op het ‘compassionate conservatism’ van Bush of zelfs op de agenda die de republikeinen voor zichzelf hadden afgesproken na de nederlaag van Romney in 2012, maar ik denk dat de noodzaak nu duidelijker is en de tijd weer wat verder. Dit schema geeft in alle ruwheid de tegenstelling weer tussen de ‘nieuwe republikeinen’ en de Trumpianen:

schema turner

Het schema is niet van mij. Het is van de antropoloog Turner. Ik heb hem weer gevonden via een andere antropoloog, Krijn van der Jagt. Hij heeft in een recent boek een interessante duiding geven van de Bijbel als een beschavingsstrijd. Het schema verwijst naar het onderscheid tussen de visie van de historische figuur Jezus en de leer van de Farizeeërs. Jezus was ‘ideologisch’ opvallend genoeg aan geen groep meer verwant dan de Farizeeërs, maar op vitale punten week hij af en kwam uit op een koers van radicaal altruïsme. Bijzonder en interessant, maar ook zonder deze achtergrond is het schema van Turner volgens mij bruikbaar in het krijgen van een gevoel voor wat er na Trump gaat gebeuren. Terug kan niet.

Peter Noordhoek

Krijn van der Jagt, 2016. De weg omhoog. Een antropologische lezing van de Bijbel. Amsterdam: Athenaeum – Polak & Van Gennep.

V.W. Turner, 1969 – The Ritual Process: Structure and Anti-Structure. London: Routhledge and Kegan Paul.