Het genoegen dat ik een betere prognose heb dan Ipsos en De Hond doet me zweven, maar ik vind dat ik het onnodig benauwd heb gehad. Ik heb gezegd dat ik ik karnemelk zou drinken als mijn voorspelling er naast zou zitten en wijn als ik het bij het rechte eind had. Het wordt wijn, maar wat heb ik me moeten voorbereiden op een dubbel glas zure karnemelk. Jakkes. Dat vraagt om een kritische analyse.
Een opkomstprognose van Ipsos die er meer dan 10% naast zit. Een aangekondigd verlies voor het CDA van diezelfde peiler waarbij de partij van 15,4% naar zo’n 10,4 % gaat, terwijl er uiteindelijk 14,4% op het scherm staat. Een derde ernaast dus, terwijl verkiezing na verkiezing leert dat een partij als het CDA aan het einde van de avond er altijd beter voorstaat dan bij het begin.
Dan is er toch echt iets mis met de steekproef en hoe die is gebracht. De Hond is minder in de fout gegaan, maar heeft ook niet briljant gepeild. Dan kom je niet weg met de standaard voorbehouden van peilers bij verkiezingen als deze.
Laten we zeggen dat het aan de steekproeven ligt. Wat doe je dan? De proeven verrijken met andere informatie zodat een rijker beeld ontstaat. Dat lijkt niet te zijn gebeurd. Presentatoren en journalisten spelen hier ook een rol in. Die geven de uitslagen te kritiekloos door of geven aan die uitslagen liever een eigen draai dan dat ze een peiling durven te corrigeren. Net als de peilers horen journalisten te weten hoe een uitslag in de loop van een avond kan verschuiven en volstaat een algemene waarschuwing niet.
Uiteindelijk heeft elke peiling haar grenzen, al was het maar om budgettaire redenen. Nederland is te divers om met een standaard steekproef te kunnen vangen. Dat betekent dus dat peilers en journalisten door de regio’s heen een netwerk moeten hebben om het beeld bij te kunnen stellen. En ook bij elke partij. Het is een gegeven dat dit bij de ene partij beter lukt dan bij de ander. Mijn ervaring is dat dit bij het CDA maar niet wil lukken. Dus wat doe je dan als je toch gevoel voor de uitslag van deze partij wilt ontwikkelen? Zelf signalen opvangen, zelf analyseren. Mijn dit keer al rond de jaarwisseling gemaakte prognose is goeddeels uitgekomen, alleen de winst van de lokale partijen heb ik onderschat. Dat mijn prognose beter was dan de peiling is volgens mij meer dan toeval.
Deze verkiezingen heb ik – met een kleine glimlach – een Kleine Tikken Theorie geformuleerd. De gedachte er achter is dat onder bepaalde omstandigheden landelijke kiesvoorkeuren minder doorwerken dan ze ‘normaal’ doen bij een raadsverkiezing. Dit is zo’n verkiezing. Door de landelijke ‘ruis’ heen is er dan meer kans dat lokale acties en initiatieven worden gehoord: kleine tikken als regelmatig wijkbezoek, een sterke of juist zwakke lijst, de houding rond een lokaal incident. Daarmee is niet gezegd dat nu alles rustig is. Wel stel ik, dat gelet op de grote stabiliteit in de peilingen (eigenlijk al vanaf 2010, de landelijke verkiezing van 2012 is de afwijking op de regel), veel kiezers al lang hun 1e voorkeur voor een partij hebben bepaald. Als daar op basis van de kleine tikken aanleiding toe is, kan de kiezer verleid worden om naar een 2e partijvoorkeur gaan. Dat is deze keer volop aan de orde geweest. Wie de uitslagen langs loopt ziet overal kleine afwijkingen van de landelijke 'trend'. Dat komt omdat kiezers zich dit keer meer dan anders lieten lijden door lokale overwegingen. Dat rechtvaardigt een keuze voor een lokale partij, maar niet overal (de grootste lokale partij van gemeente Westland is afgestraft). Dat verklaart dat de VVD bijna overal klop krijgt, maar in een gemeente als Wassenaar bijvoorbeeld niet. En het verklaart waarom het CDA in sommige gemeenten wint en in andere verliest.
In ieder geval kon ik zo ook de voorspelling maken dat de uitslag voor het CDA fors zouden afwijken van de door De Hond voorspelde landelijke trend. Mijn voorspelling uit begin januari van een daling van 15 naar 14% was raak en in ieder geval beter dan de door De Hond op voorspelde 12% en de exit prognose van IPSO van minder dan 11%. De uitkomst voor de lokale partijen heb ik minder goed voorspeld, want vanuit diezelfde theorie had ik bedacht dat het falen van veel lokale partijen ook als even zovele tikken gehoord zou worden. Of ben ik hier in de val van mijn eigen vooroordeel over deze partijen gestapt?
Om die voorspelling op basis van de kleine tikken theorie te maken, moet je wel oren hebben om ze te horen en de frisheid om aan te voelen dat deze verkiezingen minder landelijk zullen zijn dan anders. Dat is hier mijn punt. Ik ben geen professionele duider. Net als het publiek reken ik op degenen die dit professioneel horen te doen. Dus peilers, presentatoren en journalisten: verbeter je duiding. Stel je veronderstellingen bij als de signalen daar om vragen en durf te luisteren naar de kleine tikken te midden van landelijke ruis.
Nog even mijn eerste inhoudelijke duiding van de uitslag. Het CDA heeft de weg omhoog wel degelijk gevonden, maar is er nog lang niet. Mijn zorg is dat de duiding van de uitslag tot spanningen leidt vanwege verschillende interpretaties. Samen met Frank van den Heuvel heb ik gisteren een artikel in Trouw gepubliceerd waarin wij de diversiteit van de partij benadrukken en eigenlijk zeggen: doe wat met die diversiteit. Geef ruimte, maak verschillende verhalen, zoek de verdieping, maak nieuwe inhoud. Laat vooral zien dat er swung in de partij zit en dan komt die koers ook wel goed.
Er zal nog even tijd zijn om daar aan te werken, maar niet al te lang. D66 heeft ruwweg drie opties. Het snel laten vallen van het kabinet om van de populariteit te profiteren lijkt de meest logische, maar is dat niet. Het gijzelen van het kabinet om zo lang mogelijk inhoudelijke punten af te dwingen, is veel aantrekkelijker. De vraag is echter hoelang een coalitiepartner als de PvdA dat nog trekt. De derde optie van een rustige, terughoudende koers levert de beste garantie voor een gestage groei in populariteit, maar lijkt me niet passend bij het temperament van deze 'krachtige' partij op dit moment. Dus ...
En dan nog dit. Er gromt een beest in de nacht. Je loopt over het Plein in Den Haag en dertig agenten houden vijf demonstranten in de gaten die het café in de gaten houden waar de PVV bijeen is. Je verstand vertelt je dat het niets voorstelt. Tegelijk is het weer een bevestiging dat waar Wilders nu mee bezig is buiten de kaders van een normale democratische verkiezing valt. Mijn wandelgenoot vroeg me wat Sybrand hierover zou moeten zeggen. Mijn antwoord is dat niet Sybrand, maar onze premier nu aan zet is. Als hij onze Premier is.
Peter Noordhoek
