Kent u Lord Palmerston? Denk aan Engeland, denk aan de British Empire, Queen Victoria, the Houses of Parliament. Denk ook aan whiskers, van die enorme bakkebaarden. Palmerston had de mooiste. Denk aan de bankiers in Mary Poppins, aan de film David Copperfield. Heeft u de beelden? Goe..
Oh jee. Wat heb ik nu gedaan? Niets van wat ik u net heb gemeld is op zich verkeerd. Maar die bakkebaardbeelden raakt u nu niet meer kwijt.
Dat is in ieder geval het probleem bij Palmerston. Voor zover ze er zijn, overheersen de clichébeelden. Ik ben nieuwsgierig genoeg geweest naar de man om een recente biografie van hem te kopen. Na vroeger vooral de biografieën van Amerikaanse presidenten te hebben gelezen, ben ik nu met de Nederlandse en Britse biografieën bezig, waarbij ik steeds verder in het verleden terugga. Nu was Palmerston dus aan de beurt. En het fascinerende is dat deze biografie van David Brown is dat het waarschijnlijk voor het eerst een betrouwbaar beeld van de figuur geeft – na tientallen eerdere levensbeschrijvingen en bijna 150 jaar na zijn overlijden in 1865! Dus zo lang kan het duren voordat iemand precies in zijn tijd wordt geplaatst, in plaats van er op achterlopend – imperialistische aristocraat – of er op voor lopend – vooruitstrevende liberaal.
In technische zin is dit dus een interessante biografie, maar daarvoor leest u vast deze blog niet. Dat ik u er toch mee vermoei, is omdat in zijn levensbeschrijving in dubbel opzicht een element zit verscholen dat me heeft verrast en een bijzonder licht op onze eigen tijd werpt.
Dat heeft met de Palmerston van 16 jaar oud te maken – en de leraar die hij toen kreeg. Als zoon van Britse adel had hij zijn middelbare school jaren op de kostschool Harrow doorgebracht. Logisch was dat hij daarna voor zou gaan naar Cambridge. Zijn ouders besloten echter tot een tussenstap. Zij hadden het vermoeden dat hun slimme zoon daar weinig kon leren en dus stuurden ze hem naar waar het op dat moment ‘gebeurde’: Schotland. In Edinburg was een betere plaats voor hem. Bij een van zijn leraren kwam hij 1800 in huis en bij die leraar – Dugald Stevens – begon een periode van drie jaar intensief leren. Deze Stevens – let op mijn VVD en D66 vrienden – moet zonder meer beschouwd worden als een van de politiek-theoretische denkers achter het beginnende liberalisme, een tijdgenoot van JS Mill en voorlopers van John Rawls. Dat is op zich interessant genoeg, maar wat zijn denkbeelden extra interessant maakt is het feit dat hij zijn lessen aan Palmerston gaf op het moment dat zich een revolutie voltrok: voor het eerst konden elke dag en overal kranten verschijnen, voor het eerst leek ook iedereen toegang tot dat nieuws te hebben. Londense kranten verschenen in Edinburg en andersom. Nieuws over de nieuwste veroveringen van Napoleon kon elke dag de voorpagina’s halen. Het kostte bijna niets meer en het enige wat je er voor moest kunnen was dit: lezen.
Het was de geboorte van de eerste mediagolf. Nieuws was opeens overal, of zo leek het. En net als nu rondom het internet ontstond een discussie over de vraag hoeveel ruimte de media moesten krijgen in het publieke debat. Velen in positie van gezag waren er snel klaar mee: niet. De nieuwe eigenaren van de kranten waren – zo was de gemeenschappelijke mening – niet van het juiste niveau. De media trokken duidelijk de meer schimmige figuren van de samenleving aan. Uitsluiten dus. Zoveel mogelijk negeren.
Stevens legde de jonge Palmerston iets anders voor. Zijn visie op ‘politieke-economie’ was rationeel, voorzichtig en gericht op geleidelijkheid, maar niet op afzijdigheid. Hij zei dat “though public opinion was now to be counted as a vital element in the body politic, this was to be no unmediated role.” Publieke opinie deed er vanaf nu toe, maar moest wel gehanteerd worden. Stevens nam dat als startpunt voor zijn opvattingen over democratie. De sleutel lag volgens zijn filosofie in de opkomst van een ‘verlichte meningsvorming’ die afhankelijk was van snelle communicatie en die de samenleving wezenlijk anders maakte. De pers had ‘emancipated human reason from the tyranny of ancient prejudices’. Op z’n mooist zei Stevens het zo (Brown, p. 33):
“Now when the effusions of the orator are, by means of the press, subjected to the immediate tribunal of an inquisitive age, the eloquence of legislative assemblies is forced to borrow its tones from the spirit of the times; and if it retains it’s ascendent in human affairs, it can only be lending its aid to a prevailing cause, and to the permanent interest of truth and freedom.”
Wow. Is er ooit mooier en optimistischer over de pers geschreven? De meer praktische les van Stevens aan de jonge Palmerston was deze: respecteer de publieke opinie. Doe je dat niet dan breng je de stabiliteit van een overheid en de relevantie van politici in gevaar.
Palmerston zou die les leren in het goede en het kwade.
Palmerston zou 81 jaar oud worden. Daarvan zou hij zou hij ongeveer de helft doorbrengen als lid en leider van een kabinet. Daarvan weer ongeveer 15 jaar als minister van buitenlandse zaken en zo’n acht jaar als premier. De paar jaar dat hij niet in de politiek in doorbracht, dacht de rest van pers en politici ‘Wat zou Palmerston gedaan hebben?’.
Palmerston was een autocraat in een pure standenmaatschappij. Hij had er geen enkele moeite mee om voor de rest van de massa te denken. En tegelijk was zijn onderliggende doel wel degelijk ontwikkeling, vooruitgang en verlichting. Hij was een goede leerling van Stevens.
Dat was hij ook als het om de publieke opinie ging. Zijn invloed zou mede zo groot worden omdat hij beter dan wie ook inzag hoe de publieke opinie moest worden beïnvloed. Ook op de momenten dat het telde. De jonge koningin Victoria en haar echtgenoot Albert wilden per se meer greep op het beleid krijgen. Diplomatieke uitingen gingen (en gaan) altijd in naam van de vorst. De koningin eiste dus vooraf inzage in elk dispatch (brief), of dat nu in of uit ging. Dat was onwerkbaar voor Palmerston, maar de geest van de tijd was tot dan toe wel altijd dat de vorst voorging. Palmerston trok zich nauwelijks iets van Victoria en Albert aan. Zijn obstructie ging zover dat hij berichten nog eerder lekte naar de pers dan dat hij ze aan het paleis doorstuurde. Zo won hij. In de jaren daarvoor was hij niet te beroerd geweest om journalisten en complete kranten te kopen, in eigen land en daarbuiten. Hij omarmde dus de pers, maar stopte die pers ook in een partijpolitieke mal waar de Britse pers tot op de dag van vandaag niet uit is gekomen.
Fascinerend man, die Palmerston. Had hij bakkenbaarden? Ik zou het niet meer weten. Hij was fascinerend om andere zaken. En terwijl ik over hem las, probeerde ik te bedenken wie en hoe de nieuwste mediagolf door gaat werken. Wat is de politieke-economie van het internet. Wie is onze nieuwe filosoof, onze Stevens. En wie is, wie worden de Palmerstons van het internettijdperk? En kunnen we dat pas over 150 jaar duiden, of nu al?
David Brown – Palmerston. A Biography. Yale University Press, New Haven and London, 2010.
Naschrift
Na het schrijven van deze blog kwam er het vreselijke bericht over het uit de lucht schieten van de vlucht van Malasian Airlines. Op meer dan 30 kilometer hoogte. Alles waarschijnlijk stil in het vliegtuig, niets aan de hand. En dan weg. Gruwelijk.
Hoe zou Palmerston hier naar kijken? Hij zou weinig twijfels kennen over de rol van Rusland, zo denk ik. Palmerston was nooit alleen van de media afhankelijk. Waarschijnlijk was hij al dag in dag uit bezig geweest met de crisis. In de westerse media zijn de laatste berichten over Oost-Oekraïne vooral gegaan over pogingen om tot een nieuwe wapenstilstand te komen, maar de werkelijkheid was al enige dagen dat de gewelddadigheden aan het escaleren waren tot een oorlog waarin Rusland volop met materiaal en meer participeerde. In de afgelopen weken zijn al meerdere vliegtuigen uit de lucht geschoten. Dat we daar in het westen weinig van hoorden ligt aan onze moeheid met het conflict, niet aan het conflict zelf. Het neerschieten van de vlucht vanuit Amsterdam zal dit voor het moment zeker anders maken.
Palmerston was de man die voor het eerst inhoud gaf aan de term ‘gunboat diplomacy’; het dreigend met een schip op een mogelijke conflicthaard afvaren. Achter de schermen werkte hij dan aan een diplomatieke oplossing waarin zoveel mogelijk gevoelens werden gespaard. Zelden kwam het tot een echt conflict, maar Palmerston was niet bang hier ver mee te gaan.
Het is verleidelijk om zoiets ook te wensen voor het conflict van nu. Escalatie is logisch. En tegelijk krijg je er geen passagier mee terug. Ik zie op het wereldtoneel nu ook niemand die deze rol van Palmerston geloofwaardig speelt – op Putin zelf na dan. Gruwelijke 'incidenten' als die van Maleisian Airlines laten zich niet als incident oplossen, zoveel is zeker. Het conflict in de Oekraïne zelf moet worden opgelost.
