De oude piramide van Mazlov is aan een update toe. In welke volgorde vervullen we onze behoeften in het digitale tijdperk? Hoe bepaalt dat onze prioriteiten, ook binnen de overheid? Wat zijn de ‘dissatisfiers’, de ‘satisfiers’? Een analyse met een knipoog.

Wat is uw behoefte, nu? U ziet het stortregenen buiten. Wilt u binnenblijven? Heeft u vandaag nog niets gegeten? Lunch? Maar durft u wel zo weg te lopen van uw bureau? U bent toch niet met ruzie van huis gegaan, toch? Wilt u het goedmaken? Gelukkig is uw baas nog tevreden over u. Tenminste? Ach arme, u wilt zeker liever thuis zijn met een goed boek? Nee? TV dan? Game of Thrones? Dat schijnt ook heel leerzaam te zijn.

En zo werken we onszelf - tot voor kort - in min of meer serieuze behoefte de piramide van Maslov op en af. Dat vertellen we elkaar ook. De piramide is een vast onderdeel van de meeste middelbare schoolopleidingen en het hoort bij de modellen die het beste worden onthouden. Het spreekt op meerdere niveaus aan. Egoïstisch als we zijn, willen we direct weten in hoeverre de eigen behoeftebevrediging op niveau is, maar de piramide leent zich ook uitstekend voor discussie “over het niveau dat we als samenleving bereikt hebben”. Vat je het samen, dan bevredigt de piramide van Maslov onze behoefte om te weten of we de goede kant opgaan. Ergens tussen het zoeken naar zekerheid en ontplooiingsmogelijkheden kunnen we onszelf altijd wel plaatsen.

Het geheim van de piramide van Mazlov is dat het onze motivaties blootlegt. Daar kan je van alles mee. Een voorbeeld. Iemand als Herzberg heeft daar gebruik gemaakt door een verschil te maken tussen de onderste twee lagen en de drie lagen erboven. De onderste omvat de hygiëne factoren. Ze verklaren waarom we ontevreden kunnen zijn: de ‘dissatisfiers’. Als we geen voedsel of dak boven ons hoeft hebben, zijn we nog niet per se tevreden, maar we hebben in ieder geval bronnen van ontevredenheid voor even uitgesloten. Het ligt voor de hand; de bovenste lagen omvatten de motiverende factoren, de ‘satisfiers’. Deze maken dat je je beter voelt. Het is tegelijk de vraag of je ze mist als de behoefte niet wordt bevredigd. Voor velen is ‘zelfverwezenlijking’ eerder een bron van onzekerheid dan iets anders. Eerst moeten de ‘lagere’ behoeftes zijn vervuld.

En wat Herzberg deed, is inmiddels door velen nagedaan. De laatste jaren komen hele nieuwe varianten langs. Een toevoeging aan de piramide is deze:

Wifi – een nieuw ontdekte basisbehoefte. Jawel. En dat brengt ons meteen in interessant fenomeen van deze tijd: hoe groot is eigenlijk onze behoefte aan de zegeningen van de moderne technologie? Hoe groot is onze behoefte om altijd on line te zijn? Waar komt die behoefte, die nood vandaan om nooit ver van een scherm te zijn, hoe klein ook? Is dat een basisbehoefte, of hebben we het hier juist over

het toppunt van zelfverwezenlijking? Om even in beeld te brengen hoe indrukwekkend het nieuwe fenomeen is, volgt hieronder de lijst van grootste ‘wereldpopulaties’:

1 China
2 India
3 Facebook
4 Tencent
5 Europese Unie
6 What’s App
7 United States
8 Google +
9 Indonesië
10 Linkedin
11 Twitter

Weleens van Tencent gehoord? Ja? Knap. Het is een Chinese chatservice. Recent vond de overname van What’s App plaats door Facebook. Mogelijk dat het daarmee India passeert. Het is een lijstje dat op z’n minst aangeeft dat achter het social media gebruik een enorme behoefte schuilgaat. Een behoefte waarvan we tot voor kort niet wisten dat we die hadden. Weer: dat roept de vraag op waar we die behoefte op de piramide van Maslov moeten plaatsen. Of hebben we het, in lijn met de grapjas die om wifi vraagt, over iets dat de hele piramide van Maslov onderuit haalt?

Er gaat een wikipedia plaatje rond op social media dat vooral lijkt aan te tonen dat de verschillende vormen van social media elk hun plaats hebben op de piramide. Linkedin hoort bij de basis. Als dissatisfier zorgt het voor een gevoel van (werk) zekerheid. De lagen daarboven worden afgedekt door Facebook en twitters van deze wereld. Opmerkelijk genoeg worden blogsites als WordPress geplaatste bij de hoogste laag, gericht op zelfverwezenlijking. Het is dus hard werken aan de top. Opmerkelijk genoeg wordt email niet in deze piramide geplaatst. Dat is kennelijk te basaal. De onderste laag? Wat gebeurt er als er geen email meer binnenkomt? Juist. Een dissatisfier van de eerste orde.

Is dit relevant voor mensen die zich met bedrijfsvoering in het overheidsdomein bezig houden? Jawel, om meerdere redenen.

Als behoeften verschuiven, dan verschuiven investeringen ook. Veel verschuivingen in de vraag naar bedrijfsmiddelen is bijna hype-achtig in de oppervlakkigheid: “Joh, hier heb iets over gelezen. Moeten wij dit ook niet doen?”, ‘Wist jij dat die andere organisatie hier mee bezig is. Moeten wij dat ook niet doen?”. Toch kan het zijn dat achter die oppervlakkig geformuleerde vragen iets schuil gaat dat toegevoegde waarde kan hebben. Door goed naar de onderliggende behoeften te kijken, valt meer te zeggen over het te verwachten rendement van een investering.

Ook de vraag of een investeringsvraag is gericht op een dissatisfier of een satisfier kan heel relevant zijn. In het algemeen geldt dat dissatisfiers voor gaan, volgens het motto altijd eerst de basis op orde brengen.

Er is altijd veel te doen over de inzet van sociale media en de discussie er over worden eerder ingegeven door persoonlijke voorkeuren dan door scherpe analyses. Zo is het waar dat te snel iets op twitter gooien in de publieke sfeer nogal eens tot ongelukken heeft geleid, maar het kan ook gebeuren dat twitter en andere social media juist te weinig worden ingezet of gevolgd. Dat was bijvoorbeeld het geval bij het Facebook feest in Haren. Dan blijkt ook hoe relatief weinig politiemensen zelf actief zijn op social media. Misschien nemen social media voor de jongere generaties wel een heel andere plaats op de behoefte piramide in dan bij onze veiligheidshandvers. Waar bevindt de doelgroep zich op de piramide? Loopt dat gelijk op?

Tot slot dit: maak onderscheid. Niet iedereen zit op hetzelfde niveau. Als bloggen hoort bij het hoogste niveau van behoeftebevrediging, dan kan je daar wel het beleid op richten, maar wat doe je dan eigenlijk? Komt er dan nog iets zinnigs uit?

Met name dit laatste punt zet mij aan het denken.

Peter Noordhoek

Dit artikel is een voorpremiere op een artikel in InGovernment, een fantastisch tijdschrift voor elke ambtenaar en adviseur op het snijvlak van bedrijfsvoering, IT en overheid - en het is nog gratis ook. Informeer bij SDU voor een abonnement. Heeft u titel- of andere suggesties voor het blad, neem contact op met de redactie of ondergetekende.