Iedereen vond het een saaie campagne, hoewel de peilingen een nek-aan-nek race tussen de Conservatives en Labour beloofden. Tv-debatten waren zo opgezet dat het nooit echte debatten tussen de kandidaten konden worden. Vooraf waren er veel artikelen over de ‘marginalisering van Groot-Brittannië’. Tsja. Hier een paar lessen voor ons, hier in Nederland, dwars geformuleerd. De foto's refereren aan Schotland. Ik was er 30 jaar geleden en maakte o.a. foto's van de grenssteen en van gesneuvelden in de slag van Culloden, waarbij de Schotten definitief verslagen leken door de Engelsen. Wie had kunnen denken ...
Hier in Nederland had de uitslag geen verrassing hoeven zijn. Zelf schreef ik in mijn (geactualiseerde) blog dit, met de les van onze Statenverkiezingen nog in het achterhoofd: “Er is eigenlijk niemand meer die nog gelooft dat één van de partijen een absolute meerderheid zal halen. Hoe Nederlands. Tegelijk is er iets anders dat zeer Nederlands is, dat daar nog iets aan zou kunnen veranderen. Denk aan onze ervaring met de premierbonus, denk aan het fenomeen tweestrijd.” En: “De laatste verkiezingen voor de provinciale staten eindigden in een overwinning voor de VVD. De VVD? Eerder dan toch voor premier Rutte. Die sleepte het binnen. Dat zou met Cameron ook zo kunnen gaan.”
Tsja, ‘zou kunnen’. Was ik maar iets stelliger geweest. Toch mag ik de smaak van karnemelk, de straf voor het niet goed voorspellen van de Statenverkiezingen, denk ik wel als weggespoeld beschouwen. Wat ik dus denk te hebben gezien bij de Britten is een 'upswing' in het verkiezingshokje zoals ik die ook bij de Statenverkiezing had verwacht. De peilingen zaten er daarvoor niet al te ver naast. Pleit dit ze vrij. Nee, net zoals de Nederlandse peilers vertrouwen ze veel te veel op internetveilingen en gebruiken ze te kleine samples. Een kwestie van kosten. Maar nu is de vis duur betaald - en aan bederf onderhevig.
UKIP kreeg 13% van de kiezers achter zich en werd daarmee in aantal stemmen de 3e partij van het land. Dat vertaalde zich slechts in 1 zetel – en niet die van Farage. Heel merkwaardig. Toch: de conservatieven kunnen er nu vertrouwen in hebben dat ze een verkiezing kunnen winnen zonder te grote problemen van de UKIP achterban. Dat zal ze vrijer doen ademen.
Maar hoe zit het nu met het referendum? Ik denk dat het goed is dat we nu richting het referendum gaan, want ik denk dat het er hoe dan ook van gaat komen en dan kan je het beter vroeg dan laat hebben. Net zoals ik denk dat je het beter onder de Conservatieven dan onder Labour kan laten uitvoeren. Dat laatste omdat ik er van uitga dat Cameron uiteindelijk naar de Britten toegaat met een deal die hij wil verdedigen. De inzetvan de Conservatives wordt dan waarschijnlijk een ‘ja’. Het kan ook zijn dat het een soort ‘vrije kwestie’ wordt. De Conservatieven zullen er op rekenen dat een fors deel van de eigen achterban hoe dan ook tegen een EU-lidmaatschap zal stemmen. Het referendum zal dus schadelijk voor de partij zijn, maar hoeft niet dodelijk te zijn. De som: tel bij de ‘out, out’ achterban van 20% ook nog eens de 13% UKIP-stemmers op en je krijgt een groep van ongeve
er 25% diehards. Daar staat waarschijnlijk een iets groter blok tegenover van SNP, Greens, LibDems en delen van Labour die hoe dan ook voor lidmaatschap in de EU zijn. De rest komt dan aan op de media en het gezonde verstand van de Britten. Ik hou het er op dat het gezonde verstand zegeviert. Vanuit Nederland kunnen we dat licht beïnvloeden, want het is een feit dat veel Britten slecht geïnformeerd zijn en dat ze nog wel geneigd zijn naar Nederlanders te luisteren.
Wat mij overigens een niet zo gek scenario lijkt, is dat de Britten onder het voorzitterschap van Nederland – Rutte en Cameron weten elkaar echt te vinden - al tot een deal proberen te komen en dat het referendum in dat geval al in het najaar van 2016 wordt gehouden. Om meerdere redenen is de kans op een ‘yes’ dan groter, al was het maar omdat de slijt dan nog minder op het kabinet zal zitten. Wat er overigens tegen pleit – ja, ik dek me in - is dat mevrouw Sturgeon van de SNP heeft aangekondigd aan te sturen op een nieuw referendum voor Schotland. Dat betekent een koppeling van het EU en Schotland referendum. Daar zullen de Conservatieven niet blij mee zijn.
Overal in Europa wordt over de meerwaarde van het eigen kiesselsel gesprken. In Italië is de kiesdrempel zojuist van 2 naar 3% gegaan (en wij denken het nog steeds met onze lage drempel af te kunnen). De Britten hebben aan het huidige ‘first past the post’ kiesstelsel vastgehouden om redenen van stabiliteit. Het zou best kunnen dat veel Engelsen, met name die van de Conservatieve partij denken dat ze er met deze uitslag van de verkiezing mooi aan verandering zijn ontsnapt. Dat de stabiliteit dus bewezen is. Dat zou best kunnen. Maar één ding is duidelijk: het huidige kiesstelsel versterkt de verdeling van de eilanden. Bij een evenredig kiesstelsel (Proportional representation, PR) zou de SNP nooit zoveel invloed hebben gekregen. Schotland is geen regio meer, maar een echt land. Wales en Noord-Ierland gaan ongetwijfeld volgen. Engeland zelf gaat volgen. Je kunt rustig zeggen dat de klok een paar honderd jaar terug is gezet.
Daarbij: 5 miljoen mensen, vooral de stemmers op UKIP, de Greens en LibDems, hebben samen slechts 2 van de 650 zetels gekregen. Natuurlijk gaat dat onrust geven. Het wachten is op de nieuwe vertolkers van het tegengeluid.
Ik verwacht overigens niet dat dit tegengeluid op overtuigende wijze uit Labour gaat komen. Voorlopig ligt de bal bij de SNP. Daarna hoop ik op wijsheid binnen de Conservatieve partij zelf, met name de ‘One Nation’ stroming. Dat lijkt ook de kortste weg naar een kiesstelsel.
Als Nederland hebben we echt wat te doen als het om ons democratisch stelsel gaat. Verhoging van de kiesdrempel, maar ook andere maatregelen worden noodzakelijk. Zo erg als bij de Britten is het hier niet, maar ook wij kennen een steeds diepere scheiding tussen bijvoorbeeld de Randstad en de rest van het land.
In mijn blog voorafgaand aan de verkiezingen heb ik aandacht besteed aan het belang van reclame, vooral posters, bij de Britse verkiezingen. Doorgaans worden die aan Conservatieve zijde gemaakt door Saatchi & Saatschi. Waarom dit reclamebureau? Omdat ze een verdiende reputatie hebben als het om scherpe en vooral effectieve campagnes gaat. Toch bleven ze dit keer goeddeels uit het zicht. De andere belangrijke kracht binnen de partij is de miljonair Lord Ashcroft. Hij verdient zijn geld mede met de uitvoering van peilingen. Hij verschuilt zich, net als zijn collega peilers, nu onder een tegel.
Er is iemand anders die nu de eer krijgt. Mede-anglofiel Harry van der Molen wees in een tweet nog eens terecht op deze expert: Lynton Crosby, de Australische campagne-expert achter David Cameron’s campagne. Hij heeft de reputatie een harde jongen te zijn. Een dictator. Maar wie wat meer over hem hoort, of bijvoorbeeld deze masterclass bekijkt (duurt een uur, maar die is dan ook goed besteed), weet dat hij een invalshoek heeft die niet die van Saatchi is. Wat opvalt is zijn grote aandacht voor de inhoud van de boodschap. Anders dan Saatchi, die onveranderlijk negatief is, heeft hij juist aandacht voor de noodzaak een positieve boodschap te hebben en waarschuwt hij tegen ‘negatief gaan’. De gemiddelde peiling vindt hij te oppervlakkig om er iets aan te hebben. Zo is er nog even door te gaan. Wat hij aantoonbaar goed doet, is vasthouden aan een gekozen strategie en het ‘durven wachten’. Ik vroeg me in mijn blog af of hij Cameron niet te laat liet vlammen, maar het was onmiskenbaar op tijd. Een interessante man. Ga er maar van uit dat hij contacten met de VVD heeft. Ga als concurrent maar bedenken wat er tegenover moet komen te staan bij de volgende verkiezingen.
Arm Labour. Labour lijkt nu heel erg op de PvdA; een paar restanten van de oude arbeidersklasse die meer om sentimentele redenen dan iets anders nog op de partij kiezen (de mijnstreken!) en een groep hoog opgeleide, aan de publieke sector verbonden kiezers in de hoofdstad, die alles precies anders schijnen te willen dan waar de kiezer om vraagt. Vernieuwing wordt een helse opgave, want elke verandering van richting zal eerst tot verder verlies van aanhang leiden. Maar voor de PvdA is de weg omhoog nu helder. Ze hoeven alleen maar de fouten te vermijden die de Britse collega’s hebben gemaakt: een verkiezingsprogramma maken dat terug in de tijd gaat en een leider kiezen die te links, te vaag en onbewezen is. En oh, ze moeten Schotland niet laten afdrijven.
Vandaag verscheen een peiling(zucht, peiling) waarin de PvdA nog steeds even laag staat als altijd, maar waarbij Asscher en Aboutaleb er uitsprongen als mogelijke premier. Geen Miliband probleem dus. Terug naar het socialistische verleden? Je ziet waar dat toe leidt. Wel – mogelijk vanuit de oppositie – keihard op issues gaan vechten en zo de Schotse Partij (SP) weer terughalen. Geef het een paar jaar, maar dan zie ik de PvdA zo terug komen als ze deze les leren. Ondertussen hebben CDA en vooral D66 wel een puzzel op te lossen.
Peter Noordhoek
