CONTACT

Over een overmaat aan complexiteit (ns)

22 september 2013
Peter
Categorie: 

De week van Prinsjesdag is achter de rug, de Miljoenennota is gepresenteerd. In de afgelopen dagen zijn er stapels beleid en bergen cijfers over ons heen gestort en is het proces van ‘politieke duiding’ volop gaande. Dat laatste is wel een heel mooi woord voor het fractievoorzittersdebat waar we van mochten ‘genieten’. Knap hoe iets zo irritant, tegelijk zo saai kan zijn.
Dat neemt niet weg dat het, meer nog dan in voorgaande jaren, loont om echt tot in de details in te zoomen op wat de regering van plan is. Ik heb dus mijn best gedaan om zoveel mogelijk analyses van de miljoenennota mee te pakken. Het maakt rare dingen los in een mens.

Haags centrisme

Inhoudelijk is dat ronduit boeiend. Tegelijk voel ik me er meer dan ongemakkelijk bij. In twee opzichten.

Mijn eerste bezwaar geldt het toenemend Haags centrisme. Alles lijkt zich daar te verzamelen. Niet alleen, het midden, maar ook en juist de randen van de politiek. Daar in Den Haag wordt de koers van de economie bepaalt, zo heet het. Als dat waar is, lijkt me dat geen positieve ontwikkeling. Als het niet waar is en we gewoon dat land van smalle marges en kleine stappen blijven, dan besteden we op de verkeerde plek onze tijd.
Hoe dan ook, iets van mijn onrust heeft zich vertaald in een pittig artikel in het Financieel Dagblad over de komst van ONL, de nieuwe ondernemersvereniging van Hans Biesheuvel c.s. Nee, niet weer een belangenbehartiger erbij!, is mijn boodschap. Laten we ons weer richten op wat er buiten Den Haag (en Brussel!) gebeurt om ons fit voor de uitdagingen van nu te maken. Het gaat niet om het Haagse, stupid. Werken aan ondernemerschap? Prima, maar dat doe je in de markt.

Te strak gekoppeld

Mijn tweede bezwaar ligt op een ander niveau. Het heeft te maken met de mate waarin alles met alles te maken heeft. Alles is, in mijn bewust gekozen omschrijving, te ‘strak gekoppeld’. Draai je aan de ene knop, dan draait er direct een andere knop mee. Uiteindelijk heb je zoveel handen en voeten nodig om te draaien dat je in de knoop komt. Dat is meer dan alleen maar een lollige metafoor. Het geeft aan dat we aan de grenzen komen van wat we nog aankunnen zonder brokken te maken. En waarschijnlijk al over die grens heen zijn. Hebben we nauwelijks een sociaal akkoord gesloten, of iedereen voelt de noodzaak al weer om er zaken aan te veranderen. Niet eens omdat men het nu zo’n  slecht akkoord vindt, maar omdat er anders geen ruimte te maken valt voor verder hervormingen.
Was dat bij het Akkoord van Wassenaar dan anders? Toch wel. Toen werden er een aantal sleutelvariabelen rond de loonvorming bevroren, zodat andere zaken in beweging konden komen. Nu wordt – ook door een teveel aan andere akkoorden – alles vastgezet. Beter is het dan om bijvoorbeeld enkele variabelen vast te zetten – begrotingstekort en lonen dienen zich weer direct als kandidaten aan – en de rest een nieuw evenwicht te laten zoeken. Maar de maatregelen voor de dekkingsgraad van de pensioenen dan? En de reserves voor de banken en de omvang van de klasgrootte? Niet dus, of anders op zo’n manier uitgevoerd dat het gesprek daarover niet het hele radarwerk tot stilstand brengt, om maar iets uit de tijd van Kuyper te lenen.

Our self-inflicted complexity

Alles is nu tegelijk zo complex en verweven dat het verlamt. Roger Martin schrijft in Harvard Businnes Review (2013) daar ontnuchterend over: ‘Our self-inflicted complexity’. We slagen er niet in om apart te houden wat apart kan blijven en we doen onvoldoende ons best om verschillende disciplines op een zinvolle manier samen te brengen. Om dat even te beschrijven in de vorm van een mini-verslag van een van de avonden waarop de Miljoenennota werd besproken: eerst krijg je de macro-economische werkelijkheid van CPB voorgeschoteld. Vervolgens wordt daar vanuit het publiek op geschoten door variabelen ter discussie te stellen: wat als de hypotheekrente dit, wat als de conjunctuur dat? Als deze aanvallen wordt afgeslagen op basis van waarschijnlijkheidsargumenten, komt vervolgens het model en de onderliggende rekenregels onder vuur te staan. Als ook deze aanval eenvoudig wordt afgeslagen door te verwijzen naar de onzekerheidsmarges in de voorspellingen, komt uiteindelijk het zwaarste wapen op tafel: het verwijt dat de macro-economische beschrijving te weinig inspirerend is om mensen hun gedrag te doen veranderen. En dan geeft de macro-econoom het op en start een andersoortige discussie die even waar als richtingloos is.

Detailcomplexiteit

Er zijn verschillende soorten complexiteit. Je hebt de complexiteit die voortvloeit uit teveel gegevens: detailcomplexiteit. Het is dan je taak om door meet- en graafwerk uit te zoeken hoe het precies zit. Pieter Omtzigt gaf daar weer een indrukwekkend staaltje van weg door via de kleine letters uit te vogelen hoe de belastingdruk op inkomens feitelijk hoger wordt dan de samenvatting aangeeft. Voor de ministers en ambtenaren geldt dit als Pieter gaat rekenen: vluchten kan niet meer. Maar hoeveel Pieters hebben we nog meer in de Kamer? En in diezelfde overheid?

Dynamische complexiteit

Er is ook nog een andere vorm van complexiteit: dynamische complexiteit. Die laat zich gelden als oorzaak en gevolg niet zo helder met elkaar in verband kunnen worden gebracht. Die laat zich extra gelden als metingen niet werken of een schijnwerkelijkheid scheppen. In die zin is het hele ritueel van de macro-economische verkenningen een gotspe. Daarover deze week discussiërend , komen er van economenzijde twee antwoorden: 1) het is het beste wat we hebben en 2) economen zijn het weliswaar niet eens over de te nemen maatregelen, maar we zijn het meestal wel eens over de oorzaken. Tsja. Zonder dit in twijfel te trekken, denk ik toch dat we elkaar op deze manier voor de gek houden. Dan weet ik liever wat minder en vind ik het eerlijker om mijn subjectieve oordeel te vertrouwen dan op de mythe van beheersbare complexiteit.

Heeft u het einde van deze blog gehaald? Serieus: knap van u. Er zijn weinig dingen belangrijker dan complexiteit doorgronden en er is tegelijk weinig vervelender. Toch zal ik er af en toe op terugkomen, als u het niet erg vindt. Voorlopig ga ik zelf nu even verder – met de schijnbare eenvoud van een grote overwinning door Mutti Merkel in Duitsland. Veel plezier deze week.

Peter Noordhoek

www.northedge.nl

Northedge

info@northedge.nl
 Copyright © 2020 -  All Rights Reserved
BTW nummer Northedge B.V.: 8192.31.472.B.01
KvK nr. Northedge B.V.: 29048758 Rotterdam
menu-circlecross-circle linkedin facebook pinterest youtube rss twitter instagram facebook-blank rss-blank linkedin-blank pinterest youtube twitter instagram