De resultaten zijn eindelijk bekend (al komt de Kiesraad pas woensdag met haar officiële uitslag). Kort samengevat: 37 voor de gedoogpartners, 37 voor de oppositie en één kaarsrechte SGP-er er tussen in. Opnieuw een nederlaag die een zucht van opluchting ontlokt bij de regeringspartners. Ik probeerde die paradox vannacht uit te leggen aan een vriend uit Zwitserland en dat kostte me best moeite. Alleen dat verhaal van die D66' er die het rode potlood niet kon vinden en toen zijn eigen pen maar gebruikte, kwam er vlot uit. Een paar constateringen:
Wat heeft al het jagen en jachten op de restzetels nu opgeleverd? Heeft de coalitie er voor kunnen zorgen dat ze 37 in plaats van 36 zetels kreeg. Het totale beeld is nog niet duidelijk, maar het voorzichtige antwoord is: ja. De meeste extra stemmen lijken bij de VVD uit te zijn gekomen, gevolgd door het CDA. Maar het is een merkwaardig schouwspel geworden. Het lijkt er op dat er nogal wat stemmen zijn rondgepompt. Het Reformatorisch Dagblad meldt dat een Statenlid van de SGP in Zuid-Holland op het CDA heeft gestemd en een CDA'er op de VVD. Vanuit Limburg komt het bericht dat een CDA 'er op VVD'er Van Rey heeft gestemd (verklaard tegenstrever van het CDA). Ook uit andere provincies komen signalen van strategisch stemmen .
Dat is allemaal nog tot daar aan toe, Maar wat werkelijk intereseert is de vraag of het proces beheersbaar is gebleken. Er zijn in ieder geval 2 uitgebrachte stemmen die tot schaamrood hebben geleid; de 'penstemmer' in Noord-Holland en de fractievoorzitter van de VVD in Utrecht die per ongeluk op een andere partij stemde en het niet meer mocht corrigeren. Daarnaast zijn echter nog ten minste 3 gevallen waarbij de stem tegen de belangen van een (voorheen) bondgenoot is gegaan. De torentjesbezoeker uit Zeeland is daar het voorbeeld van, maar vooral het niet elkaar steunen van CU en SGP zal diepe wonden hebben geslagen. Vergis je niet in de na-effecten. Vier jaar geleden vergat de fractie van het CDA Zuid-Holland zichzelf en bracht uit puur enthusiasme alle stemmen uit op haar oud-fractievoorzitter als kandidaat voor de Eerste Kamer. Dat ging ten koste van Friesland. Deze en alle andere provinceis zorgden er vervolgens voor dat provinciale afspiegeling het leidend criterium voor de samenstelling van de lijst werd - en dus niet kwaliteit. Dat is een hoge prijs om te betalen.
En dat blijft ook mijn gevoel bij het hele circus. Degenen binnen de coalitie die nu op de 37 zetels wijzen lijken het gelijk aan hun kant te hebben. Ze hebben echter een proces in gang gezet dat ze op geen enkel moment hebben beheerst. Er zijn gewoon te veel variabelen. De verstandige koers is en blijft degene waarbij er sprake is van een zo direct mogelijke afspiegeling van het eigen electoraat.
Ondertussen gaat het politieke leven door. Het blijft aanmodderen, maar dit Kabinet schrikt daar niet voor terug. In die zin is de uitslag geen vingerwijzing voor een vervroegde val. Dat zou nog best kunnen, maar dan ligt de oorzaak niet één-op-één en aantoonbaar aan deze uitslag.
Dat is mede belangrijk omdat ik geloof dat het bestaan en functioneren van de Eerste Kamer pas echt serieus ter discussie komt te staan als er een Kabinet door zou sneuvelen. Hoe 'bizar' (Rutte) en ondoorgrondelijk het kiesproces en de werking van de EK ook is, de patstelling is te groot om voor minder tot wezenlijke veranderingen te komen. Deze weken en maanden betekenen wel een crisis in het bestaan van de Eerste Kamer, maar niet het einde. Rutte zegt het al: er zijn belangrijker prioriteiten dan het hervormen van de Eerste kamer (en een nuchtere houding waar collega Nick Clegg in Engeland van kan leren).
Het betekent niet dat de reputatie van de Eerste Kamer er beter op wordt. Bij de vele duidingen van de uitslag mis ik een goede analyse van het effect dat er zal uitgaan van versplintering. En dat geldt zeker als je dat beziet in combinatie met de toetreding van een relatief groot aantal onervaren leden en nieuwe partijen als PVV en 50plus.
De verplintering is echt enorm, met wel 12 partijen in de Kamer, waarvan er vier met slechts 1 zetel. Onderschat niet wat er aan werk afkomt op deze kleine partijen. In de afgelopen perioden was het de praktijk dat de eenmaansfracties in feite meeliften op het werk van de grotere fracties. In grotere fracties als het CDA (21 zetels in de afgelopen periode) kon men zich een zekere specialisatie veroveren - de fractie had bijvoorbeeld een eigen pensioenexpert. Die luxe is er nu niet meer. Daarmee wordt de kans op een slordige behandeling van wetsvoorstellen een stuk groter. En in hoeverre zijn de grotere fracties dan nog in staat en bereid de kleinere mee te nemen. Tijd voor onderhandelen met zoveel fracties zal er ook niet zijn. Kortom; de versplintering zal tot verplatting leiden.
Het effect van de versplintering wordt versterkt door het effect van de vernieuwing. Alle vier de grote partijen komen met nieuwe fractievoorzitters en goeddeels vernieuwde fracties. In het geval van de PVV gaat het uiteraard om een geheel nieuwe fractie. Bij de kleinere partijen is in feite sprake van behoorlijke stabiliteit als het om de personele bezetting gaat, maar de komst van een partij als 50plus betekent ook daar vernieuwing. Mijn beeld is dat de meeste nieuw gekozen leden geen flauw idee hebben van wat hen te wachten staat. De routines, de papierstapels; het is fors en het is veel meer dan men zich tevoren realiseert. Nu hoeft niet iedereen een Hannie van Leeuwen te zijn die van haar EK-lidmaatschap een volle werkweek maakte, maar intensief zal het zeker zijn. Het is niet onheus om dan vraagtekens te zetten bij het committment van de fractieleden van de PVV. De 'werkbare minderheid' is wel afhankelijk van het feit dat er wordt gewerkt. Blijven de PVV'ers dat allemaal doen? Komen ze wel altijd allemaal?
Tot slot nog iets over het CDA. Op een enkele website is heftig gediscussieerd over de vraag of Statenleden niet 'hun geweten' moesten volgen. Door niet op de eigen partij te stemmen zou de gedoogcombinatie kunnen worden getorpedeerd en dat is toch wel een unieke kans om dit kabinet voortijdig te laten vallen. Het is niet helemaal een randdiscussie gebleven: ook Wijffels heeft zich in het weekend voor de verkiezingen bij deze lijn gevoegd. Maar daar is het dan ook wel bij gebleven. De 11 potentiële zetels zijn er ook 11 geworden. Dat is een goede zaak. Winnen door spelbederf te plegen leidt uiteindelijk nergens toe en het gezwaai met 'het geweten' is ergerlijk. Mijn beeld is dat het proces heel zorgvuldig is gedaan door de partij en dat zo iedereen er uiteindelijk zelf voor gekozen heeft om binnen de partijdiscipline te blijven. Dat is een goed en tijdig succesje voor de partij. Iets om op voort te bouwen.
Al met al is er in de nieuwe Eerste Kamer sprake van een fragiele maar werkbare minderheid. Nog een gremium om in de gaten te houden in deze politiek complexe tijd. Boeiend blijft het.
