Het platform christendemocraat.nl is ooit opgericht om als onafhankelijk platform meer discussie mogelijk te maken binnen het CDA. Dat was nodig. De fractiediscipline was te ver doorgeslagen. Tegengeluiden waren er wel, maar konden te weinig worden gehoord. Hoe staat het er nu voor? Het lijkt erop dat het debat overal wordt gevoerd, zeker rond het stikstofbeleid, maar dat het met de discipline beter moet en mag. Discipline in de zin dat er na het debat ook slagkracht wordt getoond. Debat is voor een politieke beweging geen doel op zich.

Twee bijeenkomsten, één beeld
Onlangs is in Nijkerk een geweldige CDA-bijeenkomst geweest. Er werd breed gediscussieerd, iedereen werd gehoord. Het was inhoudelijk deels terug naar de basis van het gemeenschapsdenken, het was deels vernieuwend, het was inspirerend – het was de (mid)dag van de Christendemocratie. Blij erbij te zijn geweest. Naar ik vrees heeft buiten de aanwezigen er niemand van gehoord.

Waar wel iedereen van heeft gehoord, is dat er die ochtend in Nijkerk ook een CDA-bijeenkomst is geweest over het stikstofbeleid. Via het journaal en de andere media hebben we kunnen zien dat CDA-ers elkaar fel aanvielen en ook de partijleider allerminst werd gespaard. Naar verluid waren de eerdere twee bijeenkomsten nog heftiger, maar daar waren kennelijk niet zoveel camera’s aanwezig. Zelf was ik in Nijkerk op zowel de ochtend- als middagbijeenkomst en dan rest het beeld dat het debat weer totaal terug is in de partij, maar dat er nu aan de slagkracht veel te verbeteren valt.

Het onderscheid met de vele andere partijen die nu hun geluid laten horen, is toch dat het CDA een brede volkspartij wil zijn die vanuit een rijke bestuurlijke traditie probeert door te luisteren, via debat belangen met elkaar te verzoenen en leiding te geven aan ons land. Dat vergt naast goede omgangsvormen en respect voor elkaar, ook het vermogen om het moment te pakken en slagkracht te tonen. Weten we dat nog met elkaar? Tijdens de middag bij de bijeenkomst over de coöperatieve gedachte duidelijk wel, maar in de ochtend was dat niet het geval. Het beeld van de ochtend beklijft.

Het debat is terug in de partij, maar het ontbreekt aan slagkracht.

Wanneer stopt het luisteren en begint het spreken?
De bijeenkomst over stikstof was aangekondigd als moment om verontruste leden hun geluid te laten horen. Logisch. CDA-leden hebben hun eigen emoties te uiten, maar het is ook belangrijk om te snappen hoezeer CDA-bestuurders in een ware branding van emoties zijn komen te staan en dat zij ook hun emoties kwijt moeten kunnen. Op beide niveaus wordt dat verwoord als een niet gehoord te worden: leden niet door hun partij, bestuurders niet door de partijleiding. Het is op dit punt dat het zo langzamerhand echt gaat knellen. Is een gebrek aan luisteren wel het probleem? Is luistersessies houden dan wel het medicijn? Al ver voor de opstand van 2019 is er geluisterd tot de oren van de hoofden vielen, door iedereen. Het lijkt dat de stikstofkaart van Van der Wal een nieuw feit heeft gecreëerd, maar is dat wel zo of riep het al op wat er nog lag en de komende jaren niet meer weg gaat omdat het verbonden is met zoveel ander ongenoegen? En wat is dan nog te verwachten winst van meer luisteren? Of anders gezegd: wanneer stopt het luisteren en begint het spreken?

Dat geldt temeer als er al geluisterd is en al een verhaal ligt. Derk Boswijk heeft bijna geen boer onbezocht gelaten en is daarbij de moeilijke keuzes niet uit de weg gegaan. Tegelijk heeft hij niet in zijn eentje aan het beleid getrokken. Er is een sterk agrarisch netwerk ontstaan met prima voorlieden als Cees van der Wiel die echt hun nek wel durven uitsteken. Over de kracht van de provinciale voorlieden hieronder meer. En is het iemand opgevallen hoe snel er een inhoudelijk verhaal lag in antwoord op de kaart van der Wal, ook en juist tijdens de CDA-bijeenkomst in Nijkerk al? Razendsnel en op detailniveau. Natuurlijk ook met losse eindjes en conflictpunten, maar wel met een plan waarvan nu eigenlijk al blijkt dat het leidend is of zal worden voor het kabinetsbeleid. Dat plan is inmiddels verder uitgewerkt en de lijn ervan wordt voortdurend bewaakt en gecommuniceerd. 

Geen maatschappelijke partij, hoe nauw de banden ook zijn, mag een politieke partij helemaal claimen.

Nu, half augustus, lijkt het erop dat deze lijn ook de definitieve lijn gaat worden. Prima dus en dat doen we met veel meer inhoud en gezag dan andere partijen kunnen brengen. Maar als je nu de vraag stelt of dat plan op haar waarde wordt geschat en of de voorlieden in staat zullen zijn daarmee het CDA weer leidend kunnen maken, dan moet het antwoord nee zijn. De kans om dit inhoudelijk verhaal te vertellen is gemist. Vreemd hoe niemand leek te beseffen wat voor effect camera’s kunnen hebben op een interne bijeenkomst. Maar beter was het geweest als nog tijdens de bijeenkomst iemand een krachtige inhoudelijke samenvatting had gegeven waar we het wel over eens waren en wat nog huiswerk is, met wat voorlieden om dat te bevestigen. Dan waren er nog steeds stevige woorden gezegd, maar dan als onderdeel van volgende stappen vooruit. Met een zaal vol intelligente, ervaren, betrokken leden en medewerkers is dat toch niet gebeurd. Het is een vraag die belangrijk is om te beantwoorden, want de omstandigheden voor het herhalen van de fout zijn nog aanwezig. Op welke punten ontbrak de vaardigheid, de discipline?

Discipline op de boodschap
Het was een bijeenkomst over de stikstofcrisis. Dan is het niet gek als het vooral daarover gaat. Maar dan nog blijft het vreemd als bij zo’n crisis de bredere klimaatcrisis er alleen als een vage aanleiding op de achtergrond voor vormt. Iets met percentages die moeten worden gehaald. Het zal moed vergen, maar het CDA is geen one-issue partij waarin maar één crisis relevant is. Dan moeten we durven benoemen.

Het was een bijeenkomst waarin het om de landbouwsector ging. Daarom was het zo goed dat nadrukkelijk werd gezegd dat de andere sectoren naar rato hun bijdrage moeten leveren. Maar voortdurend lag het risico op de loer dat de tegenstelling tussen stad en platteland werd vergroot. Die tegenstelling is niet alleen vals (de 7 partijen die zich achter de boeren hebben opgesteld hebben allemaal een voorman of -vrouw die in de stad woont!), het is ook dom voor een volkspartij die aan de (voor)steden veel te melden heeft.

Ik houd het gevoel dat een kans is gemist omdat het uiten van de emotie absolute voorrang heeft.

Bestuurlijke discipline
Het CDA heeft allerlei problemen, maar één probleem heeft het niet: een gebrek aan sterk politiek kader. Met name op provinciaal niveau is er een reeks van relatief jonge bestuurders actief die beschikken over inhoudelijke kennis en ervaring en die het ook niet ontbreekt aan politiek gevoel en zelfvertrouwen. Alleen soms laat die ze in de steek in een bijeenkomst als die in Nijkerk. Nu zagen we een hele rij bestuurders beuken op de eigen bestuurders. De moeten er achter waren ook aangegeven vanuit het eigen regionale belang. Laat ik voor mijzelf spreken, als ik die spanning tussen het regionale en het landelijke zo gevoeld had, was ik toch eerst gaan vragen om een stevig gesprek vooraf. Daar had de discussie moeten plaatsvinden, desnoods ingelast vooraf. Ik houd het gevoel dat een kans is gemist omdat het uiten van de emotie absolute voorrang heeft. Maar het was preken voor de bekeerden en de kans op actie werd gemist. De winst die met de harde woorden heel misschien geboekt kon worden, verdampte bij de TV-beelden van een opnieuw ruzie makende partij.

Discipline
Discipline is eigenlijk een rotwoord en nauwelijks passend bij het CDA. Maar debatteren is geen doel op zich. De partij is er voor de antwoorden en in dit geval zijn die er best. Als iedereen in de emotie en verdeeldheid schiet, dan juist moeten we er zijn om het nuchtere verstand erbij te houden en het vele waar we het wel over eens zijn overeind te houden – ook en juist op de momenten dat de druk het zwaarst is. 

Waar komt dit streven naar discipline op neer? Allereerst: geen kansen missen om te laten zien waar we voor staan. In de tweede plaats: altijd laten zien dat we geen one-issue partij zijn. Geen maatschappelijke partij, hoe nauw de banden ook zijn, mag een politieke partij helemaal claimen, ook in het belang van die partij zelf. Ten derde: waar nodig bewaken dat we het verhaal van een brede volkspartij blijven vertellen.

Peter Noordhoek is voorzitter van Christendemocraat.nl