Recensie naar aanleiding van ‘De Bible Belt. Een waarachtige zoektocht naar geloof, hoop en liefde in Nederland’ door Jonah Falke. Thomas Rap, 2025.

Als 18-jarige moest ik mij voorbereiden op de Belijdenis in mijn gereformeerde kerk. Maar al voor het grote moment stapte ik op de dominee af en zei: “Ik heb er goed over nagedacht, maar ik kan geen Belijdenis doen. Ik wil graag ‘ja’ zeggen tegen het geloof, maar kan dat nu niet en dus vind ik dat ik ‘nee’ moet zeggen en niet moet doen alsof.” Achteraf was dat wel een heel gereformeerde manier om afscheid te nemen van de kerk: als je geen ja kan zeggen, zeg je dus nee. 

Het was maar een paar jaar daarna, dat ik als niet-gelovige lid werd van het CDA. Mijn afscheid van het geloof betekende niet het einde van waar ik inhoudelijk voor stond en de beginselen van het CDA vond ik de beste van de beschikbare partijen. Een van de voordelen van mijn CDA-lidmaatschap was dat ik veel katholieken leren kennen en gaan waarderen. Het heeft ook het vermoeden opgeleverd dat ik als katholiek veel meer ontspannen met mijn keuze was omgegaan. Misschien was dat beter geweest, maar ik voel me nog steeds goed bij de helderheid en zwaarte van mijn keuze.

Ik moest aan mijn ‘nee’ terugdenken bij het lezen van het boek van Jonah Falke. Ik kocht het boek mede omdat we gaan verhuizen naar Nunspeet en meerdere mensen ons toch wel waarschuwden tegen het wonen in die Bible Belt. Ik wierp tegen dat ik nu woon in Gouda en die stad daar bij uitstek ook toe behoort, maar dat was anders, werd me duidelijk gemaakt. In de stad kan je ontsnappen. Mijn vrouw en ik hebben te veel gelovige vrienden om klakkeloos in clichés te stappen, maar ik kocht dus toch het boek, op mijn hoede voor karikaturen. Maar de ondertitel klopt: het voelt werkelijk als een ‘waarachtige zoektocht’. De auteur blijft in zijn beschrijvingen de onafhankelijke, agnostische journalist, maar als schrijver gaat hij steeds verder over de drempel heen van het bevindelijk geloof naarmate hij bij meer dominees en hun gezinnen thuis komt. Aan het einde lijkt er zelfs sprake te zijn van een bekering. De schrijver Jonah Falke maakt vrienden onder de door hem gevonden vertegenwoordigers van de Bible Belt en laat de journalist vooral vanachter zijn schouder toekijken. Opvallend is daarbij zijn eigen voorkeur voor de meest zware, bevindelijke variant als gesprekpartners.  Niet de journalist doet dat, maar de schrijver. De evangelistische, positieve varianten van het geloof worden bewust genegeerd. Mijn ouders zouden dat niet goed hebben gevonden. De zoektocht gaat naar stap voor stap naar het meest zware hart van de gereformeerde stromingen in Nederland. 

Hij is als journalist een scherpe observator, met prachtige weergaven van plaatsen en gesprekken, inclusief compleet weergegeven Bijbelteksten en liederen, maar als persoon is hij een schrijver op zoek naar puurheid en het overschrijden van de grens tussen rede en geloof. Het is deze schrijver en niet de journalist Jonah Falke die me in één ruk door dit boek heeft gehaald. Kan dat, een journalist die een ‘waarachtige zoektocht’ doet? Daar mogen ze in de school voor journalistiek over doorpraten, maar literair gesproken vind ik het een van de meest boeiende boeken die ik in tijden heb gelezen. 

Maatschappelijk is het een boek dat in talloze details laat zien hoe de verschillende geloofsgroepen in elkaar zitten en hoe de mensen hun leven in en door hun geloof leven. Door vooral te vertellen en meer met vragen dan met oordelen te komen, laat Falke ons stap voor stap kennismaken met de verschillende vertegenwoordigers uit de geloofsgroepen die samen optellen tot wat buitenstaanders de Bible Belt noemen. De bewoners ervan komen meest sympathiek over in hun pogingen tot oprecht geloof en het goede doen, ook en juist in de kleine dingen. Met de schrijver Jonah Falke ben ik het eens dat in veel van wat ze doen – voor mij, juist in dat kleine - dingen zitten die we in onze ongelovige samenleving ernstig missen. Zelf komend uit het zwaar gereformeerde dorp ’s-Gravendeel in de Hoeksche Waard, met een jeugd doorgebracht op harde kerkbanken, realiseer ik mij dat het ‘nee’ zeggen tegen het geloof deels ook een ‘nee’ zeggen was tegen de verstikkende sociale controle in het kleine dorp. Die zorg is er veel minder en in plaats daarvan is herkenning en sympathie gekomen voor veel mensen uit een groep die om begrijpelijke motieven kiest voor beslotenheid. Beslotenheid? Nou ja, uit het boek komt naar voren wat ik eigenlijk wel wist; het gaat om leden van kerkgenootschappen die zeker buiten die kerk vol in het leven staan. De Bible Belt is een sociologische constructie, niet ‘de’ waarheid over een grote meervoudige minderheid in ons land.

In het boek maken we ook uitgebreid kennis met SGP lijsttrekker Stoffer en zijn medewerkers. Op humorvolle wijze wordt duidelijk dat ze buiten de camera niet anders zijn dan ervoor. Ze kunnen anders in hun standpunten zijn, maar schijnheilig zijn ze niet. Al lezend zag ik de verschillen tussen SGP, Christen Unie en CDA kleiner worden. Niet om de historische verschillen weg te poetsen of de verschillen in standpunten, maar omdat het mensbeeld niet zo wezenlijk verschilt: een geïnspireerd zijn door principes, aandacht voor de ander, ook in het kleine, en het weten dat je er niet alleen voor jezelf bent. Er is, in mijn woorden, ruimte voor “meer dan nu”. 

Mijn ‘nee’ is nog steeds ‘nee’, maar de strengheid in het denken en het wegen van alle argumenten heb ik nog steeds diep in me, net als het verlangen naar iets dat meer is dan alleen rede. Religieuze mensen of mensen met een wens tot het religieuze zijn we volgens mij bijna allemaal en ik zeker, inclusief het moreel besef dat daarbij hoort. Mijn behoefte tot afzetten tegen mijn oude gemeenschap is nooit groot geweest, maar met dit boek is de waardering gestegen en het besef dat we, hardop, zacht of binnensmonds biddend, allemaal maar mensen met onze eigenaardigheden zijn, hoezeer de gereformeerde zwaartekracht ook aan ons trekt. 

Peter Noordhoek

NB Inmiddels zijn er berichten in de media dat de streng gereformeerde kerken in Nederland 'met miljoenen' gefinancierd zouden worden uit Amerikaanse bronnen. Ik hoop dat dit slechts beperkt het geval is. Laat de gereformeerde gemeenten in Nederland niet hun ziel aan dit geld verliezen, zo zou mijn wens zijn. Het kan alleen maar slecht aflopen.