Het is bijna zover. Na 3 jaar schrijven en schaven verschijnt op 17 november mijn boek 'Branchebrede kwaliteit'. VM-Uitgevers is met het persbericht naar buiten gekomen en dan kan ik als auteur natuurlijk niet achterblijven. Op de 17e zal ik het thema van het boek toelichten op een presentatie tijdens het VM Jaarcongres. Op dat congres komen de smaakmakers uit de wereld van branche- en beroepsverenigingen bij elkaar. Fantastisch natuurlijk om dan zo'n uitgelezen groep te mogen toespreken, maar ik wil een blog als deze gebruiken om ook aan een wat breder publiek te laten zien waarom dit zo'n relevant thema is.
Waar begin ik?
Allereerst bij de praktijk. Daar is het boek ook uit voortgekomen. Te vaak zag ik leidinggevenden die werk probeerden te maken van hun organisatie stranden op de negatieve zuigkracht van het grotere verband waarin ze werkten, de branche. Incidenten waar ze niets mee te maken hadden bezorgden hen toch schade. Of er nu aan keurmerken, handvesten, certificaten of opleidingsacties werden gedaan; één collega kon het hele bouwwerk zomaar onderuit halen. Daarbij was mijn beeld dat de bestuurders van de branche, sector of beroepsvereniging ook vaak niet wisten wat ze moesten doen. Niet zelden raakten ze gevangen tussen de daadkracht van enkele leden en de kosten en bureaucratiezorg van de andere leden. En ik vond ook dat die bestuurders en hun ondersteuners vaak niet goed bediend werden door hun adviseurs. De voorgestelde oplossingen waren vaak te simpel en voorspelbaar, meer op de maat van een enkele organisatie dan van het totaal van een branche. Conceptueel bereikte ik zelf een doorbraak toen ik zag hier in een sector men probeerde alle kwaliteitsproblemen binnen één model (INK) en één Normenboek te vangen. Een lofwaardig initiatief, maar het ging ver over de hoofden van de mensen op de werkvloer heen en het was te omslachtig voor de hogere leidinggevenden binnen de sector. Uiteindelijk waren de enigen die zich er verantwoordelijk voor voelden de stafmensen die het systeem hadden ontworpen. De grootste drama's komen uit de beste bedoelingen voort.
En vanuit dat inzicht ben ik de boel in die sector uit elkaar gaan trekken. In plaats van alles met alles te verbinden, het liefst cyclisch, heb ik geprobeerd alle 'interventies' te identificeren die er in brancheland worden toegepast. Vervolgens heb ik die geplaatst in de logica van de totale branche en alle verwachtingen die daar omheen kunnen spelen. Dat is minder eenvoudig dan je hoopt. De werkelijkheid van georganiseerd Nederland is er een waarbij branche-organisaties en overheden voortdurend botsen en toezichthouders in alle maten en soorten hun eigen rol spelen - om het over de media nog niet te hebben. Het is één grote schuifpartij van verantwoordelijkheden, met als meest paradoxale uitkomst de situatie dat de overheid aan de ene kant zelfregulering verlangt en aan de andere kant die zelfregulering niet vertrouwd. Arme branche die daar soep van moet maken. Maar dan komt het: in mijn ogen gaan de branches helemaal niet slim om met hun kwaliteitsopgave. Ze laten zich als het ware in het spanningsveld van de politiek trekken. De voorkant van de branche met haar toegangsdeur, richt zich niet meer op de leden, maar op Den Haag en Brussel. Belangenbehartiging wordt de primaire functie. Maar zou die functie niet primair moeten zijn om de kwaliteit van de leden op zo'n niveau te brengen dat de noodzaak voor Den Haag en Brussel om in te grijpen kleiner wordt? Ondertussen weten de leden genoeg. Gaan ze weg of gaan ze duiken? Auditstelsels houden het maximaal drie rondes vol, achter aan de muur gehangen certificaten blijkt niets te zitten. Dat allemaal de goeden niet te na gesproken, maar toch - there's trouble in paradise. En dat wordt ook weerspiegeld in de populaire cultuur. Zie deze actuele reclame van C1000 maar.
Het is eenprachtig voorbeeld van in- en uitsluiting van een groep en het geeft inhoud aan het vermoeden dat veel keurmerken kennelijk gewoon aan de kassa kunnen worden gekocht. Weet u dat er een heuse branche van Sinterklazen is? Belangrijkste criterium uit de reglementen: niet dronken zijn tijdens bezoek aan huis. En zo'n reclame beleeft haar premiere op dezelfde dag dat er onderzoek verschijnt dat het vertrouwen in keurmerken van voedsel ernstig is gedaald. Het gaat dus niet goed in de praktijk met al die ongetwijfeld goedbedoelde vormen van kwaliteitszorg.
In het boek neem ik vervolgens afstand van die praktijk door te laten zien dat teveel van de middelen zoals die nu worden ingezet bovenal zijn gericht op beheersing en verantwoording. Kort door de bocht: het wordt gedaan om toezichthouders, accountants en verzekeraars van het lijf te houden. Dat gaat dus niet werken. De kwaliteit moet in beweging komen. Om dat te illustreren heb ik op een rij gezet welke interventies daar allemaal geschikt voor zijn - en dat is meer dan je zou denken. Daarin zit hoop en plzier in het praten over wat er nu werkelijk toe dat als je met kwaliteit bezig bent. Wat is je vak? Waarin wil je je onderscheiden? Toch gaat het me niet om die interventies an sich. Dat zijn allemaal slechts middelen voor het goede doel. De echte uitdaging zit er in om de leden op een hoger niveau te brengen en wel zo dat de klant, de burger het merkt. Het gaat niet om de polder, het gaat om wat er van de akker in die polder komt.
Dat vergt overigens wel een andere waardering voor het fenomeen branches en beroepsverenigingen dan nu het geval is. Te makkelijk worden ze als onzin bij het grof vuil gezet of als hindernis richting meer marktwerking. We zouden beter moeten weten. Samen met landen als Japan, Korea, Singapore en China behoren we tot de samenlevingen die de sterkste onderlinge verbanden kent. En wie voeren op dit moment de economische ranglijsten aan? Juist. Het is tijd voor een herwaardering van onze bedrijfs- en beroepsverbanden - al dan niet in digitale vorm. Het is aan deze herwaardering van het fenomeen branches dat mijn volgende tekst zal zijn geweid. Maar laten we beginnen waar moet worden begonnen: bij branchebrede kwaliteit.
Het boek is te bestellen bij Northedge (info@northedge.nl), bij VM-uitgevers (www.vm-online.nl) of via de reguliere boekhandel. De prijs is € 44,50 (272 pag.). Elders op deze website verschijnt binnenkort een extra pagina met aanvullende informatie, nieuws en bronnen rondom het thema 'branchebrede kwaliteit'. Ook is er een gelijknamige linkedingroep ingericht.
