CONTACT

Meer een SCP dan een CPB formatie

3 september 2017
Peter

Doorgaans staat een formatie in het teken van het Centraal Planbureau (CPB). Op basis van hun macro-economische modellen werd de beschikbare financiële ruimte berekend en gingen de onderhandeling vervolgens, zeker in de afgelopen crisisjaren, over de vraag hoe de pijn verdeeld moest worden. Het CPB speelt nog steeds een belangrijke rol in deze formatie, maar uiteindelijk meer een grensbepalende. Waar het naar toe zou moeten, wordt volgens mij in opvallende mate bepaald door de cijfers van een ander bureau: dat van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP). Wellicht hebben we daarmee de diepere reden voor de trage formatie te pakken.

Foto auteur

Twee mannen op een toneel

Onlangs bracht ik mijn jaarlijkse bezoekje aan het christelijksociaal congres. Typisch zo’n bijeenkomst waar je geen direct nut van hoeft te verwachten en achteraf toch zegt dat het nuttig was. De eerste spreker was Kim Putters, de directeur van het SCP op een prettige en inhoudelijke manier zijn laatste trendcijfers toelichtte. Direct daarna was de beurt aan Sybrand Buma, volgens een programma dat al maanden daarvoor was vastgesteld. Hij sprak kort, prettig, maar zonder een enkel inhoudelijk woord over de formatie. Wel was het aan alles duidelijk dat hij de cijfers van het SCP goed kende (‘ik lees ze altijd direct als ze uitkomen’) en dat ze heel dicht raken aan voor hem centrale kwesties. Vervolgens beantwoorden de twee nog wat vragen en alleen al het beeld van die twee samen op het toneel, zorgde ervoor dat ik mijn telefoon pakte, een foto van de twee maakte en schreef: ‘dit wordt meer een SCP dan een CPB-formatie’. Zonder iets meer te weten dan andere krantenlezers, ga ik op basis hiervan mijn wens formuleren over de uitkomst van de formatie.

Het gaat niet waar het over gaat

Allereerst dit. Alles wat tot nu toe uit het formatieoverleg is gelekt, is van een andere orde dan wat er in de formatie werkelijk toe doet: al datgene waardoor de grootst mogelijke groepen bereikt kunnen worden om te kunnen begrijpen dat deze regering om ze geeft. Laat dat maar eens tot u doordringen, want alleen als daar een antwoord op komt zal er een draagvlak voor een kabinet kunnen komen dat op meer dan uitruilen is gebaseerd.
In volgorde van lekken, kan je dan zeggen dat duurzaamheid, voltooid leven en het zingen van het Wilhelmus echt belangrijk en van groot symbolisch belang zijn, maar voor dat criterium steeds niet genoeg wegen. Het raakt een te beperkte groep mensen, zoals voltooid leven, is zo gebracht te oppervlakkig, zoals het Wilhelmus, of het raakt niet diep genoeg, zoals bij duurzaamheid. Migratie heeft in de beleving zo’n zware lading dat het alles en iedereen raakt, maar ook dat is in concrete zin - afkloppen allemaal - nu redelijk ver weg. Het is niet helemaal toeval dat Groen Links op het punt Noord-Afrika afhaakte. Het feit dat de pijn van de formatie tot nu toe alleen in deze vier punten naar buiten is gekomen, doet vermoeden dat de onderhandelaars ondertussen keihard bezig zijn om antwoorden te geven op die veel ingewikkeldere vraag van de verdeling van gelden op zo’n manier dat niet alleen elk de eigen achterban een beetje tevreden kan stellen, maar dat er iets in beweging komt waardoor

Verleidbare bureaus

CPB en SCP baseren zich in de kern op dezelfde door het CBS en andere afkortingen opgeleverde cijfers over demografie, inkomens- en welvaartsverschillen. Maar daar waar het CPB de rol heeft zich te laten verleiden tot uitspraken over financiële gevolgen en kaders voor de toekomst van de overheidsfinanciën (terwijl ze weet dat dit eigenlijk niet mag), heeft het SCP zich de rol toegeëigend om uitspraken te doen over de beleving van mensen bij de cijfers (wat eigenlijk niet kan). Ik probeer me al heel lang voor te stellen hoe iemand er uit ziet die letterlijk een slag om de arm doet, maar ik weet dat deze instituten dat kunnen – om vervolgens te voldoen aan onze behoefte aan bewijzen voor het onbewijsbare.

Focus op doelgroepen

De kern is dat er te grote groepen zijn die niet voelen dat het beter gaat. Macro-economisch gezien mogen we dan ontzettend rijk zijn, zeker in vergelijking met andere landen, maar dat dringt niet door als de onzekerheid over de toekomst te groot is. Werk- en pensioenzekerheid zijn zaken die voorbij het moment van nu gaan en juist op dat punt moet dit kabinet laten zien dat ze deze zorgen begrijpt en er wat aan doet. Alleen als dat lukt kan een centrumkabinet het gevaar dempen dat er op de flanken de kiezersopstand doorziekt. Zou de PvdA, SP of Groen Links aan de onderhandelingstafel zitten, dan zou dit vraagstuk onmiddellijk vertaald worden naar een nivelleringsvraagstuk. Dat is niet het geval (en de gini-coëfficient voor inkomens(on)gelijkheid zou de PvdA gerust kunnen stellen dat ze daar al succesvol genoeg in is geweest). Nu gaat het om de vraag welke groepen extra zekerheden gaan krijgen. In die situatie is de inkomensverdeling hoogstens een gevolg van besluiten om beleid voor bepaalde groepen te maken en niet andersom.

Zekerheidskwesties

Het is het SCP die voor de analyse zorgt om welke groepen het gaat en hoe die beleving wellicht te beïnvloeden is. Datzelfde SCP laat al jaren zien dat de Nederlander zegt ‘met mij gaat het goed, maar met de samenleving niet’. Onder die uitspraak liggen echter grote verschillen. Er worden een zevental groepen onderscheiden waarin verschillende maten van zekerheid worden ervaren (het gaat om beleving, als antwoord op vragenlijsten). Ik schrijf deze blog op een plek waar geen internet te krijgen is, maar ruwweg gaat het om 30% van de bevolking die in meer of mindere mate geen grote verbetering ervaart in de eigen positie en wel onzeker is over de toekomst. Dat gaat om verschillende leeftijdsgroepen, maar het concentreert zich op het deel van de bevolking dat zelf niet hoog opgeleid is, weinig baan- of werkzekerheid heeft en zich afvraagt of ze nog wel rond kunnen komen van hun pensioen en niet weten of ze daarna de zorgkosten kunnen betalen. Groepen die worden aangevuld door iedereen die zich afvraagt (of hun ouders) hoe ze ooit de studielening moeten aflossen, een huis kunnen krijgen of een vaste baan kunnen verwerven. Vertaald in beleidsvraagstukken: leenstelsel, solidariteitskwesties rondom ZZP-status, ontslag en pensioenopbouw. Heel misschien: belastingstelsel, maar waarschijnlijk sneuvelt de sociale vlaktaks op de onzekerheid van de overgangsproblematiek. Een herinrichting van het zorgstelsel levert waarschijnlijk ook meer onzekerheid op dan het waard is, maar zal wel serieus worden bekeken. Veel minder bijvoorbeeld: hoe hoog de lerarensalarissen zijn, hoe duur medicijnen mogen zijn, welke stimulans het elektrisch rijden krijgt. Voor al dat soort kwesties zal het prachtige houdbaarheidscriterium worden gevolgd: net zoveel de trend volgen als de begrotingsruimte toelaat – nadat eerst die ‘zekerheidskwesties’ geregeld zijn.

Liberalen en ′gemeenschapsdenkers

Stuk voor stuk zijn die zekerheidskwesties geen nieuwe kwesties. Onlangs zijn (pas op: nieuwe afkorting) in een rapport door de WRR de kwesties voor de (lagere) middengroepen nog eens keurig op een rij gezet, inclusief concrete aanbevelingen (waaronder afschaffen leenstelsel). Het effect van de SCP-cijfers is vooral dat ze dwingen tot een soort doelgroepenbeleid waarvan voorstelbaar is dat echte liberalen er niet van houden. Liever wordt dat aan de sociale partners overgelaten (sic) of aan het eigen initiatief. Zij kunnen er op wijzen dat het per saldo toch goed gaat (en dat is ook zo) of dat doelgroepenbeleid niet- of contraproductief is (wat ook vaak zo is, maar niet altijd). Geen wonder dat het moeizaam gaat met de formatie. Uiteindelijk denk ik echter dat de liberalen geen verweer hebben tegen de gemeenschapsdenkers vanwege het hierboven gemaakte politieke argument: het kunnen afgraven van de voedingsbodem voor het populisme. Maar dat moet wel doordringen. Als een bekende journalist vol ergernis schrijft over het feit dat ‘partijen maar geen afstand kunnen doen van hun verkiezingsprogramma’s’, dan bedoelt hij vooral het CDA en kan ik mij zo voorstellen dat hij daarin nazegt wat liberale bronnen zeggen. Daar gaan ze nogal pragmatisch om met verkiezingsprogramma’s. Het punt is dat het om meer gaat. Ik ben zeer benieuwd naar het eindresultaat en dan zal ik het coalitieakkoord vooral bekijken op de mate waarin het zekerheid biedt aan onzekere groepen.

Peter Noordhoek

NB Het is heel rustig een blog te schrijven op een plek waar geen internet is. De slag om het ding vervolgens in de lucht te krijgen duurt langer dan het schrijven zelf. Ik moet er echt mee stoppen.

Northedge

info@northedge.nl
 Copyright © 2020 -  All Rights Reserved
BTW nummer Northedge B.V.: 8192.31.472.B.01
KvK nr. Northedge B.V.: 29048758 Rotterdam
menu-circlecross-circle linkedin facebook pinterest youtube rss twitter instagram facebook-blank rss-blank linkedin-blank pinterest youtube twitter instagram