De speech die Maxime Verhagen op 28 juni hield op verzoek van het WI heeft heel wat stof doen opwaaien. Zoveel dat een belangrijke rode lijn in zijn betoog hierdoor onderbelicht blijft.
Ik begin met wat ‘persoonlijk historisch perspectief’. We kennen elkaar van een optreden dat het piepjonge Kamerlid gaf in mijn afdeling Berkel en Rodenrijs, ergens rond 1994. Na afloop raakten we aan de praat, o.a. over zijn manier van toespreken. Hij luisterde goed en er is een hemelsbreed verschil tussen de houterige verteller van toen en de geroutineerd sprekende bewindspersoon nu, maar ik kan niet zeggen dat ik veel invloed heb gehad op zijn stijl van spreken. Datzelfde geldt ook voor de inhoud van zijn speeches. Meer dan eens heb ik hem daar vanaf de zijlijn elementen voor aan proberen te reiken, maar Maxime heeft altijd zijn eigen boodschap gemaakt. In die boodschap heeft vanaf het begin, zeker sinds zijn woordvoerderschap immigratie in 1998, eenzelfde lijn gezeten van hard zijn op de spelregels van staat en democratie, en zacht op de onderlinge omgangsvormen. Altijd was er een dubbelslag van snijdende meningen en verlangen naar saamhorigheid. Die dubbele lijn heeft er altijd ingezeten, ook bijvoorbeeld in zijn periode als minister van Buitenlandse Zaken – hard op mensenrechten (en in Servië roemen ze hem er om), zacht op internationale betrokkenheid. Het is eigenlijk verbluffend hoe consistent die lijn is. Ik was op het laatste moment verhinderd om naar de bijeenkomst van het WI te gaan, maar toen ik de speech van Verhagen las, had ik bij de eerste lezing dan ook niet het gevoel veel gemist te hebben. ‘Probeer eens iets anders’, dacht ik nog met een milde hopeloosheid. In tweede instantie heb ik er overigens wel iets uitgehaald, waarover zo dadelijk meer.
Eerst wil ik toch mijn gevoel kwijt dat Verhagen onrecht wordt aangedaan met de reacties op zijn speech, zowel buiten als binnen de partij. Als dit een speech van het jonge en onbekende Kamerlid Verhagen was geweest, hadden velen het geprezen als een stevige poging om het debat over immigratie en integratie concreet te maken. Hij doet in het begin van zijn speech echt niets anders dan het geven van een opsomming van wat je op veel plekken kunt horen als je in Nederland rondloopt. Dat gebruikt hij vervolgens als startpunt voor zijn echte verhaal. Iets anders kan bijna niet, zeker niet in een speech die veronderstelt wordt over populisme te gaan.
Omdat de speech door de Maxime Verhagen van nu wordt gegeven, krijgt het echter opeens een heel andere lading. En wat voor een. Zijn beschrijving van de situatie wordt opeens zijn mening. De kranten gaven zijn woorden nog net niet weer als die van een schuimbekkende vreemdelingehater uit een barre buurt, maar het scheelt niet veel. Mijn vermoeden is dat hij zelf maar deels beseft hoe dit werkt en waar dit vandaan komt. Hij zegt, zo mag hij denken, immers niet anders dan wat hij steeds al zegt? Dat klopt dus. Hij heeft deze lijn al neergezet ver voordat ene Wilders naar voren kwam, maar dan zonder diens demagogie, want altijd ingebed in rechtstaat en een zachtere lijn. Wilders pakt alleen de harde kant uit het verhaal, niet de andere kant, tot zijn schande. Hij had nooit voor de rechter moeten komen, maar hij zou wel voor zijn oude leraar, baas en mentor hebben moeten verschijnen om de oren gewassen te worden. Zo ga je niet met andersdenkenden om. Ik vul nu in, maar Maxime Verhagen ziet zichzelf anders en zal altijd oog houden voor het grotere verband van de samenleving. Dat verhaal doet hij gewoon nog een keer.
Vind ik het daarmee een goed verhaal? Nee. Ik vind het (weer) een net gemiste kans. Nu komt de speech als een dode vis met de lelijke kant bovendrijven. De weldenkende mensen, waaronder CDA’ers, spreken mij er op aan en zijn cynisch, teleurgesteld of beide. En dat is uiteindelijk zijn eigen schuld, omdat hij nog steeds geen maat of balans weet te krijgen in zijn twee verhaallijnen. Frits Abrahams beschrijft in zijn flauwe column in het NRC van vandaag hoe hij denkt dat de eerste helft van de speech is geschreven door Verhagen zelf en het tweede deel door zijn assistent. Het is niet moeilijk te begrijpen waarom hij die delen zo neerzet. Het eerste deel komt tot leven, mede door de concreetheid, het tweede deel niet. Daarmee wrijft hij – verdacht van alle kwaad binnen de Nederlandse politiek – het ons allemaal nog eens in, zonder dat we ook maar een beetje het idee krijgen dat hij minstens zozeer passie heeft bij het tweede, terwijl dat wel zo is.
Nu is dat ook lastig. Het beste in zijn speech is het onderscheid dat hij maakt tussen instituten en instituties. Dat is een wezenlijk onderscheid als we maatschappelijke verbanden – van sportverenigingen tot branches – weer een kans willen geven. Het is echter ook het verstopt tegenover elkaar zetten van twee abstracties waarvan je direct voelt dat er geen plan of beleid achter zit dat zich ook maar enigszins kan meten met het harde begin. Waar was de paragraaf over instituten in dit regeerakkoord? Wat voor beeld heeft hij eigenlijk van zijn toehoorders? En hoe denkt hij dat de media er mee omgaan? Het kan me bezighouden. Hoe kan iemand die zo kien is, tegelijk zo bijna naïef zijn?
Misschien omdat we met z’n allen net zozeer vergeten om hem serieus te nemen, als hij meent dat we vergeten om de kiezers serieus te nemen. Hij is een gevoelsmens en probeert op een onmogelijke manier de tegenstellingen in deze samenleving te overbruggen. Het is ontmoedigend te zeggen tegen iemand die harder werkt dan wie ook; maar doe dan een keer je huiswerk helemaal, Maxime. Of laat je integratieverhalen maar even helemaal weg. Niemand zal je er nog van beschuldigen dat je die kant verwaarloosd. Concentreer je op die andere kant; die visie die we met z’n allen zo hard nodig hebben op een samenleving waarin we elkaar, ondanks teleurstellingen en minder welvaart, toch weten te vinden. Vind de woorden voor de instituties. Vind de woorden voorbij het morrende volk. Laat dat nu even aan ons over, gewone burgers. Wij moeten met hen, met elkaar in gesprek, zodat we jou en die Wilders hier even niet meer over hoeven horen.
Peter Noordhoek
www.northedge.nl
