Iedereen is kritisch over de politici van Europa – inclusief de politici zelf. Het kan niet anders – zo zeggen we - of ze richten ons allemaal te gronden, te beginnen met de Euro en ons financiële systeem. Iedereen.
En dan begint het bij mij te kriebelen. Zoveel kastijding en zelfkastijding vraagt om wat tegendenken. Tegenover de ‘wisdom of the crowds’ zet ik maar mijn ‘wisdom of one’. Ik doe het met gekruiste vingers achter mijn rug, want al die criticasters zullen wel gelijk hebben, maar hé, het fenomeen van een CDA’er die tegen de stroom in zwemt is toch ook niet te versmaden.
Twee lijnen, elk rondom een vraag.
De eerste lijn: wat is falen?
De tweede lijn: wat is het bewijs dat onze politici falen?
Eerst de eerste lijn. Achter het veronderstelde falen zit het veronderstelde vermogen van politici om zo op te kunnen treden dat de Europese economie wordt gered van zichzelf. Niet alleen is het de vraag of zo’n redding wel mogelijk is voor politici, het is ook de vraag of dat wel wenselijk is. Om iets te kunnen redden kan je maar beter buiten het systeem staan dat je moet redden, anders wordt het echt moeilijk. Een soort Munchhauzen-act eigenlijk. Wat je ziet is dat het politici wel lukte om effectief op te treden, waar dat de bankiers absoluut niet lukte. En tegelijk zie je dan ook waarom het zo twijfelachtig is of het wel wenselijk is dat ze dat doen. Nu zijn er – vanuit systeemredenen – banken gered die wellicht beter niet gered hadden kunnen worden. De belastingbetaler is dan toch de rekening gaan betalen voor iets wat in alle zuiverheid beter door de klant had worden betaald. Klanten die letterlijk en figuurlijk vrij waren om geld bij die bank te stallen. Een paar weken geleden heeft Buiter een ‘derde weg’ voorgesteld die beoogt meer de problemen op te lossen waar die ontstaan; bij de falende landen, banken en industrieën zelf. Het lijkt mij dat dit gezonder is dan van politici te verwachten dat ze zowel de bewakers als de bouwers van ons economisch systeem te zijn. Wat we van politici mogen verwachten is dat ze hun stinkende best doen en liefst nog wat boven zichzelf uitstijgen. Wat we niet van ze kunnen verwachten is dat die maximaal enkele duizenden direct betrokken politici en hun ambtenaren kunnen compenseren voor wat we met z’n miljoenen en miljoenen hebben laten gebeuren. We zullen toch echt zelf op de blaren moeten zitten.
Had ik het in het eerste deel over het verantwoordelijkheid nemen voor systeemfouten, nu wil ik het juist over de menselijke kant hebben. Hoe moet het zijn om als politicus nu verantwoordelijkheid te hebben? Geen boodschap aan, zult u zeggen? Dat is dom. Zolang we nog niet door computers geregeerd worden hebben we oog te houden voor die specifieke kant van het menselijk tekort. En deze crisis van de geglobaliseerde economie is groot. Niet alleen voor gewone mensen, maar ook voor buitengewone mensen. Wie luistert, hoort dat er voortdurend wordt gezegd dat er tijd nodig is om de maatregelen concreet uit te werken. Daar kan best uitstelgedrag in zitten, maar ik denk dat het vooral ook erg waar is en dat ons menselijk besluitvormingssysteem in feite al lang over- en overbelast is geraakt. Zelfs als je graag een technocraat bent en liever niets met de traagheid van democratische besluitvorming te maken hebt, dan nog zou je niet snel genoeg zijn om te voldoen aan de verwachtingen van vandaag. En echt; er wachten duizenden duivels in de details van de dingen die gisteren hadden moeten zijn geregeld. Het probleem van de Tijd en de duivels moeten we zien willen we wat ze doen op waarde kunnen schatten. En mijn veronderstelling is dat dan het begrip toeneemt voor een net iets langzamere koers.
Maar terug naar mijn punt: wat is het bewijs dat politici falen? Moet je dat nog vragen, zegt iedereen die ziet hoe ernstig de problemen zijn en hoe ‘die’ politici de markten elke keer teleurstellen. Maar is dat een realistische maatstaf?
Eerst een basisbewijs dat ze serieus zijn, het minste dat je mag verlangen. Sinds de start van de schuldencrisis verloopt het hele politieke circus in Brussel en daaromheen vrij van de persoonsgerichte incidenten die je ook zou kunnen krijgen. Geen woede-uitbarstingen richting collega’s op TV, nauwelijks verhalen over dirty tricks. Het gebeuren rond Strauss-Kahn heeft veel aandacht getrokken, maar heeft bovenal de aanwezigheid opgeleverd van de koele Lagarde. In die zin is het verschil groot met historische processen zoals het congres in Wenen, de onderhandelingen in Versailles of noem al die de historische parallellen maar op. Onlangs een boek gelezen over het proces van het maken van de Declaration of Independence en in termen van woeste persoonlijke vetes en drinkgelagen is dat echt een ander verhaal. Kennelijk ontbreekt de tijd om je druk te maken over iets anders dan de onderhandelingen zelf of zit de pers de spelers te dicht op de huid. Berlusconi is door de crisis in ieder geval voor even van het toneel, Di Ruppo komt op door de crisis. En ondertussen hebben we woorden gehoord van politici die echt verder gaan dan wat we in historische zin ooit eerder mochten vernemen (waarbij we maar zwijgen over het botte stilzwijgen van de bankiers tijdens de crisis van 2008). Hoe desastreus het ook uitpakte, ook voor hemzelf, ik vind de woorden waarmee Papandreou een referendum aankondigde wel van visie getuigen. Hij wist dat hij over het lot van zijn land sprak. Merkel en Sarkozy hebben inmiddels dingen gezegd waarvan ze weten dat het hun eigen verkiezing kan ondergraven en toch doen ze dat. Afgedwongen of niet, ze staan er wel. En last but not least is er nu de speech van Sikorski, de minister van Buitenlandse Zaken van Polen, die in een ongelofelijk mooi betoog http://bit.ly/sB3KHD alle drogredenen waarom we nu in een crisis zijn doorprikt. Uiteindelijk gaat het slechts om ‘credibility’ – kredietwaardigheid, of beter; vertrouwen. Virtuoos en overtuigend stelt hij vervolgens wat elk land moet doen om dat waar te maken. In het licht van zijn woorden wordt de rest gemekker. Hier neemt een politicus verantwoordelijkheid en reikt via de antwoorden op 5 vragen de middelen aan om anderen hun verantwoordelijkheid te kunnen laten nemen. Er zal vast veel aan af te doen zijn. Maar als dit falen is, dan zou ik zo willen falen.
Te mooi vindt u? Nog nooit van die Sikorski gehoord? Jammer voor u. Gelijk dan maar door naar iets anders dat een rol speelt en het beeld van falende politici verder doorbreekt. Dat begint met de gedachte dat de politici niet doordrongen zouden zijn van de ernst van de situatie. Onzin. Of ze er iets mee kunnen is iets anders, maar ze zijn er zeer goed van doordrongen. The prospect of hanging does concentrate the mind. Elk van de betrokken politici weet dat ze ook om hun eigen overleven vechten. De vraag is natuurlijk altijd tot welke conclusies dat concreet moet leiden. Belangrijk is dat de galgenheuvel altijd in het eigen land staat opgericht. Brussel is een bron van slecht nieuws, maar het is ook de plek waar ze het minste bang hoeven te zijn voor een politiek eindoordeel. De onderlinge spanning moet enorm zijn, maar de onderlinge solidarisering nog wel meer. Dat geeft een enorm belang om er uit te komen.
Waar het in mijn ogen wel mis leek te gaan, is het democratisch tekort. Op de langere termijn is een technocratische benadering van de Europese problemen de dood in de poot. Europa zal democratisch zijn, of het zal niet zijn. Eerder heb ik daarom geblogd dat politici de moed moeten hebben om met een nieuw Verdrag te komen en die aan de kiezers voor te leggen. Het is het soort sprong naar voren waarvan velen zeiden dat je dat nu niet moet doen, maar wanneer dan wel? Hoeveel twijfels ik ook had; toch zie je dat ook op dit vlak doorbraken worden gemaakt. Er wordt nu wel degelijk over een nieuw Verdrag gesproken – en anders wel over een paar snelle aanpassingen van dat Verdrag. Het is eigenlijk een onmogelijke klus en ik vrees dat de Fransen iets zullen afdwingen dat het Franse model te veel voorop stelt, maar er is beweging en het gaat de goede kant op. Het zou me niet verbazen als we in de zomer van 2012 en een nieuw Verdrag en start met een kiezersreactie er op - goed of slecht! - zullen hebben. Ondanks de tijd en de duivels.
Is het genoeg? Iedereen en alles vertelt mij dat het niet genoeg is. Dat de politici tekort zullen schieten, dat ze al te laat zijn. Ze zullen het ongetwijfeld scherper zien dan ik. Maar door ook de andere kant van hun inspanningen te laten zien, de wat redelijkere, positief strevende kant, hoop ik ze toch ietsje menselijker te maken. En dat is nodig. Want alleen door de hoofdrolspelers in dit drama als mensen te zien ontlopen we de val van niet-denkende sjablonen en zichzelf vervullende voorspellingen. We gaan nu een week in met aan het einde ervan weer een topconferentie. De kans dat deze top weer niet genoeg zal opleveren is groot. Dat kan de vooraankondiging van failliete Europese staten zijn. Een recessie is er al en die zal diep zijn. Maar tegelijk kunnen we weten dat wat er in gang is gezet nooit door één conferentie kan worden gekeerd. Na 9 december komt er een 10 december en voor je het weet is het 2012, is het 2013. Er zullen nog heel, heel veel stappen moeten worden gezet. Laten we de politici prijzen die dat voor ons doen. Het zijn onze politici. Wij hebben ze gekozen, met onszelf zullen we het moeten doen.
Peter Noordhoek
Er is een boek van mij verschenen! 'Branchebrede kwaliteit. Beweging in het kwaliteitsbeeld van branches, sectoren en beroepsverenigingen.' Te bestellen door een mail te sturen naar: info@northedge.nl. 
