In juli kwam ik terug van vakantie met de tekst voor een blog ‘5 redenen waarom het niet logisch is dat het een 2-strijd wordt’. Die tekst zou tot in de nationale media doorklinken. Ik was verstandig genoeg om op te schrijven dat niet alles wat logisch is ook werkelijkheid wordt, maar ik geef gelijk toe dat ik niet voorzien heb dat de uitkomst van 12 september zo bepaald zou worden door een tweestrijd. Au! Wat ik wel claim is deze wijsheid: alleen buren kunnen een effectieve tweestrijd voeren. De tweestrijd van VVD en SP beschreef ik als de strijd tussen twee boeren die over het land van de tussenliggende boeren heen ruzie maken. En toen vervolgde ik: ‘Zelfs als die andere boeren dat laten gebeuren, dan nog klinkt het niet zo luid als wanneer ze op elkaars tenen staan’. Ik wil maar zeggen; het is niet helemaal toeval dat de eigenlijke strijd al snel tussen VVD en PvdA is gegaan.

Ik ga er nog even op door, op weg naar mijn eigenlijke reden voor deze blog. Elke verkiezingsstrijd zorgt voor een blikvernauwing en dat al helemaal als het om een tweestrijd gaat. Er lijkt even niets anders meer te bestaan. Uitgerekend op die 12^e september gebeurden er echter nog meer dingen. Elders, naar het leek: ver weg. Deze zullen het politieke landschap voor ten minste gaan bepalen en liggen op het Europees vlak. Europa? Bepalend? In mijn blog zag ik dat anders: ‘Europa is in de hoofden van de mensen belangrijk, maar meer als symbool van wat er fout gaat, dan als recept van wat er anders moet. Banen, lonen, pensioenen en uitkeringen - daar gaat het om’. En dat had ik wel goed gezien; daar ging het ook om. Maar daarmee is Europa zeker nog niet weg. De verkiezingen voor het Europese Parlement van juni 2014 worden mogelijk van een heel andere orde.

Europa was op 12 september in spanning over twee zaken: over ons, die rare Nederlanders en over de beslissing van het Duitse Hof om al dan niet in de weg te gaan staan van het Europese reddingsfonds ESM. In beide gevallen haalden de voorstanders van de Europese eenheidsgedachte opgelucht adem. PVV noch SP wonnen de verkiezingen en het Hof stond de steun toe. Het besluit van het Hof verdient wel nadere bestudering; de voorwaarden die er aan verbonden zijn scherper dan in eerste instantie doordrong. Het laat opnieuw zien dat Europa niet wordt opgebouwd als een gewoon gebouw: eerst een fundament, dan de muren, dan het dak. Veeleer wordt het opgebouwd – ik leen even de beeldspraak van Jacques Keller-Noëllet en Luuk van Middelaar* - als een Gotische kathedraal, vol met steunberen die het bouwsel van buitenaf helpen steun te geven, maar ook erg grillig maken.

Maar er gebeurde nog iets die 12^e. Barosso nam het woord in een soort ‘State of the Union’. Daar werd wat lacherig over gedaan: kijk die windbuil weer eens de vlucht naar voren nemen. Nu hoor ik zelf ook liever de haikutaal van Van Rompuy, maar iets in de speech van Barosso verdient gespitste oren. Dat was niet zijn overtuiging dat er een politieke unie moet komen. Dat was ook niet het federale element in zijn speech, al getuigt dat toch van enig lef. Wat het wel was, was zijn overtuiging dat in 2014, dus samen met de verkiezingen van het Europese parlement, een nieuwe voorzitter / president van de Europese Commissie moet worden gekozen. En daarbij gaf hij ook aan hoe: de partijen die zich op Europees niveau verbonden hebben, zouden elk een kandidaat naar voren moeten schuiven voor het voorzitterschap. Veteraan-lezers van mijn blog weten dat ik al een tijd verkondig dat deze ontwikkeling er aan zit te komen. De weg langs de partij-organisatie is namelijk een ideale bypass voor degenen die de weg van de institutionele integratie in Europa te langzaam vinden. Of, om opnieuw, naar de analogie te grijpen, een ander soort steunbeer, dit keer op het niveau van dak en spits. Het vergt geen besluitvorming in een Raad, de committologie heeft er niets over te zeggen. Zelfs de parlementen, Europees noch nationaal, hebben er iets over te zeggen. De partijen zelf zijn aan zet.

Daarbij is het overigens helemaal niet gezegd dat de combinaties van christen-democraten, socialisten, liberalen, groenen of conservatieven die nu min of meer de partijen vormen staan te springen om een voorzitterskandidaat naar voren te schuiven. Elke partij is nu uiteindelijk niets meer dan de afspiegeling van 27 landelijke partijen, inclusief allerlei persoonlijke unies. Vele, zo niet de meeste van deze landelijke partijen, zullen niet snel geneigd zijn macht uit handen te geven - en al helemaal niet als ze principieel tegen een politieke unie in Europa zijn. En hoe zou dat dan gaan, als we zo’n verkiezing hebben? Zou het bijvoorbeeld niet enorm in het voordeel van de Zuidelijke landen zijn? En je moet er toch niet aan denken dat een Balkanfiguur het wordt. Never. Trouwens; waarom de voorzitter van de Commissie en niet die van de Raad? Het zou veel macht richting de Commissie sturen en dat willen we vanuit landenperspectief helemaal niet. Dan nog liever de voorzitter van de Raad. Etc.

En toch. Er hoeft maar een partij of twee zover te komen dat ze een kandidaat naar voren schuiven en dan gaat de rest volgen, de één na de ander. En dan gaat er nog iets gebeuren. Ook al is de belangstelling in de media voor Brussel vele malen hoger dan het pakweg 10 jaar geleden was, per saldo blijven de camera’s vooral in het eigen land staan. Dat gaat veranderen als er een race komt. Stel je even de keuze voor waar de gemiddelde redactie van een omroep voor komt te staan. Tot nu toe was het zo dat er beperkt aandacht aan de lijsttrekkers van de verschillende EP-delegaties werd besteed tot zo’n beetje de laatste week en dan waren het weer gewoon de landelijke kopstukken die voor het debat werden uitgenodigd. Hoe zou het gaan met een Europese lijsttrekkers? Zou er dan zendtijd worden gereserveerd voor het debat van deze lijsttrekkers? Dacht het wel. En dan gaat er wel wat kantelen.

Voorlopig is het nog niet zover. De tijd is ook kort. Als in juni 2014 de verkiezingen zijn, dan zal 2013 in het teken staan van programma’s schrijven en landelijke lijsten maken. Een besluit over wel of niet een Europese lijsttrekker / kandidaat voor het voorzitterschap zou dan ook deze maanden genomen moeten worden, anders is het eigenlijk al te laat. Dat wordt spannend. En dat is allemaal op 12 september in gang gezet. Het leek elders, het was ook bij ons.

Peter Noordhoek

* Jacques Keller-Noëllet en Luuk Middelaar - Een gotisch Europa - bouw de EU buitenom. NRC Zaterdag 1 januari 2012.