"Alarmfase 4", zoals iemand schreef. Onderzoek liet afgelopen week zien hoe leraren er mede aan bijdragen dat kinderen van lager opgeleide ouders zelf ook naar een lagere opleiding gaan en dat kinderen van hoogopgeleiden juist overmatig vaak naar het hoger onderwijs gaan. We zijn niet gelijk, en dat wordt nog eens bevestigd juist op het moment dat breed wordt geconstateerd dat te grote ongelijkheid de wortel van het kwaad zoals dat ons nu economisch en politiek parten speelt. DAT KAN NIET!
Selecteren aan de mand
Mijn indruk is dat de analyse wel kan kloppen dat leraren de ongelijkheid in de hand helpen, maar dat we te snel naar de voor de hand liggende oplossing grijpen in de vorm van een herintroductie van de CITO toets. Het is weer tijd voor MEER D>N NU; het idee dat we voorbij de krantenkoppen van vandaag proberen te kijken naar wat wijs is. Dat wil niet zeggen dat je NU niet moet genieten, maar daar hebben we andere vormen voor. Filmpjes van poezen bijvoorbeeld. Mijn zoon heeft een nest met 5 poesjes (nou ja, van één van zijn katten dus) en ten minste één daarvan gaat onze richting op. Dat is NU een groot probleem en over wat er gebeurt als het beetje of de beestjes bij ons zijn gekomen valt heel veel te zeggen, maar dat gaan we niet in pedagogisch-didactosche termen uitdrukken (krachttermen worden bij gelegenheid niet uitgesloten).
keuze kitten
Voor ons mensen is dat wat anders. Als we klein zijn zitten er geen reuzen om ons mandje om te op basis van de manier waarop we lief wankelend door het mandje gaan te beslissen over onze toekomst. Het idee is dat we zelf onze toekomst maken, geholpen door onze leraren, gegidst door liefhebbende ouders. Het onderzoek leert ons opnieuw hoe subjectief dat idee in de praktijk vorm wordt gegeven: de (kinderen van de) rijken worden rijker, de arme armer. Opzet hoeft niet in het spel te zijn - 'het is zoals het werkt'.
Dat hier alarm over wordt geslagen is niet onterecht. Onderwijs is de echte sleutel voor een meer gelijkwaardige samenleving, niet inkomenspolitiek. Zo is het ontzettend jammer dat de Piketty zijn rol als onderzoeker in zijn boek losliet voor een ondoordacht en averechts werkend belastingplan. Daardoor lezen we nu allemaal voorbij aan eerdere hoofdstukken waarin inkomsten uit arbeid bovenal wordt gedefinieerd als de uitkomst van een 'race tussen onderwijs en technologie' (hfsdt. 9) en rol van instituten zoals scholen en borginstellingen wordt onderkend. Zo valt overtuigend te lezen hoe de gelijkheid vooral toenam nadat na WOII de onderwijsinspanningen enorm toenamen en er in de breedte een infrastructuur kwam om die inspanningen naar alle hoeken van de samenleving te brengen. Hoe dat kon gebeuren is veel indrukwekkender en productiever dan de 'politiek van jaloezie' los te laten op het belastinggebouw - iets wat in theoretische zin eigenlijk het paard achter de wagen spannen is en iets wat in praktische zin vooral ten koste gaat van de (lage) middengroepen en niet van de rijken. Onderwijs, investeren in de volgende generatie, is, naast zorg, veruit de best renderende investering op de langere termijn.
Voorbij CITO
Maar het vraagt wel in alle opzichten blik voorbij de dichtstbijzijnde horizon. Afgelopen week werd er in ieder geval niet verder gekeken dan CITO toetsen. Ik kreeg er een ongemakkelijk gevoel bij. Je voelde de lobby van de onderwijssociologen om hun mooie 'tool' weer uit de kast te mogen trekken; het zou objectiever werken. Nog geen 2 jaar geleden is officieel geconcludeerd dat deze vorm van toetsen achterhaald is geraakt. Er moet meer ruimte komen voor het oordeel van de leraar. Zie wat er volgens de data van komt: nog meer ongelijkheid.
Wie durft het gevecht aan met de onderwijssociologen? Wie durft er te zeggen dat hij of zij voor meer ongelijkheid is, de gesel van deze tijd? Ik niet. Ik vind hun timing niet erg chic, maar een goede lobby kan ik altijd wel waarderen. De vraag is we ze er mee weg moeten laten komen. Ze kunnen gelijk hebben, maar onze samenleving wordt er uiteindelijk niet gelijker van. De lange weg biedt meer perspectief.
Het is een open deur, maar die verdient het op dit moment verder te worden opengezet dan de stand van semi-dichtheid waar die nu op staat: elke toetsing is niet meer of minder dan een momentopname. Ja, een CITO-toets is waarschijnlijk objectiever - op het moment dat deze wordt afgenomen. En het zou ook nog kunnen dat het daarmee op dat moment een betere basis is dan het oordeel van de docent.
Wat we echter in de gaten moeten houden, is dat tegen elkaar aan het zeggen zijn dat we meer op de professionaliteit van onze docenten moeten vertrouwen in het ondersteunen en begeleiden van onze kinderen. Het onderzoek is daarvoor een bittere contra-indicatie, maar het geeft nu nog vooral aan dat we onze docenten tot grotere mate van professionaliteit moeten aansporen. Ze weer op de kruk van de (CITO) toetsen laten leunen kan altijd nog; eerst moeten we de docenten hun vak laten herontdekken. Tot dat vak behoort zonder meer dat je talenten uit 'zwakkere' milieus toch weet te identificeren en op weg helpt. Daar talent voor ontwikkelen, helpt zoveel meer dan het herintroduceren van testen. Geen mooiere beloning voor een docent dan iemand boven zichzelf en zijn milieu ut te laten groeien. Toch?
Geen recht van spreken
Ik heb geen recht van spreken. Mijn vader ging als 16-jarig straatarm en recht vanuit het Lappenkamp toch naar de HBS en grossierde in 10-nen voor al zijn vakken. Daarna had hij de studie voor het uitkiezen en haalde overal de hoogste cijfers. Wat moet zijn oudste zoon een teleurstelling zijn geweest. Hij heeft het mij nooit laten weten wat een teleurstelling ik was, maar de omgeving dacht daar anders over. Ik was toch wel slim genoeg voor het gymnasium? In plaats daarvan werd het Atheneum, bijna van school gehaald, HAVO en toen 'eigenlijk nauwelijks goed genoeg voor de MAVO'. Gelukkig greep de rector van de scholengemeenschap toen in en zorgde ervoor dat ik de weg naar boven hervond. Ik zal hem - en mijn ouders - eeuwig dankbaar zijn, maar eigenlijk had ik dat niet verdiend. De relatie tussen mijn hoog opgeleide ouders en de schoolleiding deed op een cruciaal moment het werk, niet deze verdwaalde jongen.
Hoe anders is dat niet bij de meesten. Te vaak zie ik om mij heen de resultaten van een onderwijspraktijk waarbij docenten allang blij zijn als ze een klas onder controle hebben en zich concentreren op de besten of de slechtsten. De grote middengroep - waaronder bijvoorbeeld mijn vrouw - wordt eigenlijk verwaarloosd. Later kan dan nog blijken dat iemand - zoals mijn vrouw - bijzondere kwaliteiten heeft die toch nog naar boven komen. Wat een massale verspilling. Met alle begrip voor de moeilijkheidsgraad van het lerarenbestaan, dat zou anders en beter moeten. Waarom zien we zo weinig dat leraren bij elkaar in de klas komen om elkaar te ondersteunen of te beoordelen? Waarom zien we zoveel groepen docenten die vreselijk eenzijdig zijn samengesteld, ook wat gender betreft? Waarom zien we dus geen effectieve programma's die er op gericht zijn de talenten uit de lager opgeleide groepen toch tot ontwikkeling te brengen?
Geen herintroductie
De herintroductie van de CITO toets nu zou een alibi zijn om weer door te gaan op de oude manier. Zonder CITO toets zal de situatie nog wel een langere tijd ongelijke resultaten produceren, maar het is echt aan de docent om samen met de ouders - en uiteraard geholpen door een effectieve overheid - de werkwijze op school te veranderen, met een verkleining van de golf uiteindelijk als meetbaar resultaat.
En, weet u het al? Welk van de poesjes wordt het? Om het aantal bezoekers van mijn povere blog toch nog maar wat op te krikken (Linkedin: 'Add an image that will get your readers attention'), gooi ik er nog maar een foto van een toekomstige poezenmoeder met een logische kandidaat in. We zinnen nog op een test.
Peter Noordhoek
